Kültür Sanat Edebiyat Şiir

Kim susturabilir türkülerimizi...Toprağın bol olsun şair...

Kürtçe bir dil değil lehçedir diyen 'dilsiz' lenguistlere:

Kürtçe, (Kurdî veya Kurdkî) geniş Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna girer ve Türkiye'nin doğu ve güney doğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'in kuzeyi ve dogusu ve Iranin batisinda konusulmaktadir.[kaynak belirtilmeli] Orta Doğu'nun Arapça, Türkçe ve Farsçadan sonra en çok konuşulan dördüncü dilidir.[kaynak belirtilmeli] Dünyada tahminen 25-30 milyon insan tarafından konuşulur.[kaynak belirtilmeli] Göçler yüzünden son onyıllarda Avrupa'da da çok sayıda konuşanı bulunmaktadır.
Siyasal iktidarlar ve onlarin özel maksatli kurum ve kisileri disinda kimi yabanci dilbilimci, gezgin ya da misyoner de bazan ülkelerinin çikarlarini gözeten siyasi maksatlarla, bazen de asiri yüzeysel gözlem ya da arastirmalar neticesinde yanilgiyla Kürtçe´nin bagimsiz bir dil olmadigini, eski ya da yeni Farsça´nin bir lehçesi oldugunu öne sürmüslerdir. Kürt dili konusunda bu tür bilinçli çarpitma ya da yanilgilari öne sürenlerin sayisi bir-iki kisiyi geçmezken Kürt lehçeleri üzerinde hayli farkli görüsler ileri sürenlerin sayisi da az sayilmaz.

Kürtçe'nin en büyük lehçeleri Kurmanci ve Sorani (Soranca) lehçeleridir. Kurmanci Türkiye, Suriye, Kuzey Irak'ın kuzey batısında, Ermenistan'da, İran'ın kuzey batısında ve Horasan bölgesinde konuşulur. Soranca Kuzey Irak'ın güney doğusunda ve İran'ın güneybatısında kullanılır. Kurmanci genelde Latin alfabesiyle, Sorani Arap alfabesiyle yazılır. Ermenistan ve öteki eski Sovyet cumhuriyetlerinde ise Kril alfabesi kullanılmaktadır.

Zazaca (Kırmançki, Dımıli, Kırdki) ikisinden daha farklıdır. Zazaca Tunceli, Siverek, Diyarbakır ve Muş yörelerinde tahminen 3 milyon insan tarafından konuşulur.
Taninmis yazar Alaeddîn Seccadî, Destûr û Ferhengî Zimanî Kurdî, Erebî û Farisî adli eserinde 'Kürt dilinde iki büyük lehçe bulunur' diye belirttikten sonra söyle der:' Bugün ´Bahdînan´ lehçesi denen ´Botan´ lehçesi. Türkiye ve Suriye Kürtleri ile Musul ilçelerinin Kürtleri bu lehçeyle konusurlar. ikinci olarak da bugün ´Soran´ lehçesi denen ´Mukri´ lehçesi ki diger Kürtler yani Irak´in kuzeydogusu ve dogusu ile Ardelan ve Mükriyan Kürtleri bu lehçeyi konusurlar

Kürt dili ve edebiyati üzerine degerli çalismalari olan Dr. Kemal Fuad, Kürt dilini asagidaki ana lehçe ve sivelere ayirir:

1) Bati Kürtçesi(ki kimi buna Yukari(kuzey) Kirmancca der)
a- Afrînî
b- Cizîrî ve Botanî
c- Sincarî
ç- Badînî
d- Hekarî
e- sikakî

2) Dogu Kürtçesi(ki bazilari buna Asagi(güney) Kurmanccasi, bazilari da Orta(merkez) Kürtçesi derler)
a- Soranî
b- Silêmanî
c- Mukrî
ç- Sineyî

3) Güney Kürtçesi
a- Xaneqînî
b- Feylî
c- Kirmansanî
ç- Lekî
d- Kulgayeyî
e- Kelhorî
f- Perewendî

4) Goran-Zaza Kürtçesi
a- Hewramanî
b- Kenûleyî
c- Gehwareyî
ç- Bacelanî
d- Zengeneyî

Kendisinin Güney Lehçesi dedigi lehçeye kimilerinin Lurrî dedigini belirterek bunu elestiren Dr. Kemal Fuad, sadece Büyük Loristan´da konusulan lehçeleri Lurr olarak kabul etmekte ve bunlari Kürtçenin lehçeleri arasinda saymamaktadir. Baska kimi kaynaklarda Küçük Lurr olarak geçen agizlara Lurr denmesini elestiren Dr. Kemal Fuad bunlari Güney Kürt lehçelerinin içinde saymaktadir.(19)

Fuad Heme Xursîd, Zimanî Kurdî, Dabesbûnî Cografyayîy Dîyalêkte-kanîy(Kürt Dili ve Lehçelerinin Cografi Dagilimi) adli çalismasinda Kürtçe lahçelerini söyle siniflandirir.

1) Kuzey Kurmanccasi
a- Bayezîdî
b- Hekarî
c- Botanî
ç- semdînanî
d- Behdînanî
e- Bati diyalekti

2) Orta Kurmanccasi
a- Mukrî
b- Soranî
c- Erdelanî
ç- Silêmanî
d- Germiyanî

3) Güney Kurmanccasi
a- Asil Lurr
b- Bextiyarî
c- Mamesanî
ç- Gohgilo
d- Lek
e- Kelhurr

4) Goran
a- Asil Goranî
b- Hewramanî
c- Bacelanî
ç- Zazaca(20)

Fuad Heme Xursîd, hem Büyük hem de Küçük Lurrîyi Kürtçe olarak kabul ederek onlari Güney Kurmanccasi arasinda saymistir. Kürt dili lehçeleri ve özellikle de Hewramanca üzerine degerli arastirmalari olan Mehemed Emîn Hewramanî, Zarî Zimanî Kurdî Le Terazûyî Berawird da adli çalismasinda Kürt lehçelerini söyle siniflandirir;

1- Yukari Kirmancca(yanlislikla da olsa yayginlastigi için ya da Bahdînî) ,
2- Orta Kirmancca(yanlislikla da olsa yayginlastigi için ya da Soranca) ,
3) Asagi Kirmancca(yanlislikla da olsa yayginlastigi için ya da Goranca) . Sonra, Gorancayi da asagidaki sivelere ayirir:
a- Hewramanca
b- Lurrce
c- Bacelanca
ç- Zazaca

M. E. Hewramanî, Bacelanca´nin da Zengene ve sebek´i içine aldigini kaydeder.(21)

Kürt dili üzerine özellikle de Zazaca konusunda degerli çalismalari olan Kürt yazar ve dilbilimcisi Malmîsanij, Kürtçeyi bes ana lehçeye ayirarak söyle siralar:

1- Kuzey Kürtçesi veya Kurmanci lehçesi
2- Merkezi Kürdistan´da konusulan Kirmanci Lehçesi: Bu lehçeye zaman zaman Güney Kürtçesi(Kirmancî Xwarû) veya yanlis olarak 'Soranî' de denir.
3- Kirdkî, Kirmanckî(Kirmancî) , Zazakî veya Dimilî(Dimilkî) adlariyla bilinen lehçe. (Malmîsanij burada Zazacanin en belirgin iki sivesi o-larak Dersim sivesi ile çewlîg-Dîyarbekir-Sêwreg sivesini sayar.)
4- Gorani lehçesi: Hewramî lehçesi olarak da adlandirilan bu lehçe Kirdkî(Zazakî, Dimilkî) lehçesine yakin bir lehçe olup iran ve Irak Kürdistani´nda az sayida Kürt tarafindan konusulur.
5- Güney Kürdistan´da konusulan diger Kürt lehçeleri grubu: Bu grubun Kermansahî, Lekkî, Lurrî, Sencabî ve Kelhurî gibi degisik adlarla anilan kollari vardir ki bunlar iran ve Irak sinirlari içinde bulunan Kürtlerin bir bölümünce konusulur.(22)

Mehemed Emîn Hewramanî, Zarî Zimanî Kurdî le Terazûyî Berawird da adli çalismasinda Oskar Mann´in daha önce degindigimiz ve sonralari Karl Hadank tarafindan yeniden yayimlanan eserinde, Goranca lehçelerinin asagidaki biçimde tespit edildigini belirtir:
'Hewramanca(Auramani)
Kendulece(K? ndulei)
Bacelanca(Baj? lani)
Bêwenijce(Biw? niji)
Gehweraca(G? hwarai)
Rejawca(Rijabi)
Seyyidce(S? yyidi)
Zerdece(Z? rdai) '

Minorski´nin ayni Goran lehçelerini tekrarladigini, fakat Bewenijce, Gehweraca ve Rejawca´nin yerine Gelhur, Lek, Feyli ve Kakeyiceyi getirdigini belirten M. E. Hewramanî, ' bu aslinda asiret, din ve dilleri bir tür birbirine karistirmadir'(23) diye yazar. Emin Zeki Bey´in de, Xulasetu Tarixu´l Kurd we Kurdistan adli eserinde Hewramanî lehçesini Tacikçe bir dil olarak gördügünü belirten ve kendisi de Hewramanli olan M. E. Hewramanî, onun bu görüsüne herhangi bir kanit getirmedigini, anlasildigi kadariyla Minorski´nin görüslerini aktardigini yazar...

Kuzey Kürt lehçesi, en genis yayilma alanina sahip olan bir lehçedir. Kürdistan´daki yayilma alani, dogudan bir hat çizilmeye baslanirsa, Urmiye Gölü´nün bati kiyisindan baslayarak güneydoguya dogru iner, sino sehrinin kuzeyinden, Kêlesin vadisinden iran-Irak sinirini geçer, Helgurd´e varincaya dek uzar. Oradan Rewandiz nehrinin kuzey kiyilari boyunca ta Zêyî Badînan(Büyük Zap) ´a varincaya dek gider. Buradan da Dicle nehrine dökülünceye dek Zap´i takipeder.(29) Urmiye Gölü´nden kuzeye dogru Kotur ve Xoyu içine alarak Aras nehrine kadar uzar, Kars, Erzurum, Mus, Bitlis´i içine alir Güneydogu Toroslar´in kimi zaman dogu yamaçlarini, kimi zaman da eteklerini boyluboyunca takip eder, Siirt il sinirlarini, Kozluk, Silvan, Kulp, Lice, Bismil kazalarini, Diyarbakir vilayet sinirlarini, Ergani´yi, Desta Gewran ve Karacadag yöresini içine alacak biçimde Siverek´in dogu, güney ve güneydogu bölgesini, Hilvan kazasini, Gerger hariç Adiyamani, Malatya´yi Maras´in kuzey, dogu ve güney yörelerini içererek Gavur Dagi´nin doruklarina kadar uzanir, Hatay´in Kirikhan ve Haleb´in Afrin ilçelerini içine alir. Oradan Dicle nehrinin Zap suyunu aldigi noktaya dek Kürtlerin yasadiklari topraklarda Kuzey Kürtçesi(Kurmanci) konusulur. Tunceli´nin Pertek ve Mazgirt kazalarinda, Elazig´in Maden, Sivrice ve Palo disindaki kazalarinda, Bingöl´ün Karliova kazasinda ve Sivas´in Kürtçe konusulan yörelerinin çogunlugunda da bu lehçe konusulur. Bu lehçe ayrica Lübnan, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan Kazakistan ve diger Orta Asya cumhuriyetlerindeki Kürt nüfus tarafindan, Horasan ve Konya Kürtleri ile Ankara Kürtlerinin bir bölümünce konusulur.

Kuzey Kürtçesinin siveleri söyle siralanabilir:
a- Bati Kurmanccasi: Afrin bölgesinden baslayarak Antep, Kirikhan, Maras, Adiyaman ve Malatya Kürtleri ile Urfan´in Suruç, Birecik ve Halfeti Kürtlerinin konustuklari sive. Genel olarak Firat nehrinin bati yakasi Kurmanclarinin konustugu sive denebilir. b- Rewendî: Van Gölü´nün kuzeyinde kalan topraklardaki sive. Dogudan sikak bölgesinden baslar, Aras nehrine kadar olan yerler, Kars, Agri, Erzu-rum, Van, Mus ve Erzincan Kurmanclarinin konustuklari sivedir.

c- sikakî: Urmiye gölü, semdinan ve Baskale arasindaki yörelerce konusulur
ç- Hekarî: sirnak´in hemen güneyinden baslayarak Hakkari ili sinirlari içindeki Kürtlerce konusulur.
d- Botî: Suriye ve Türkiye sinirlari içindeki Cizre Kürtlerinin, doguda Zaxo´nun kuzeyinden baslayarak sirnak´in hemen güney ve batisindan Eruh´u içine alacak biçimde Van Gölü´nün güneyine kadar uzanan, Bitlis´in dogu ve güney bölgelerini, Siirt´i, Batman çayi´na kadar olan yöreleriyle Batman´i ve Mardin´in dogu yörelerini içine alan topraklardaki Kürtlerin konustuklari sive.
e- Bahdînî: Zaxo, Amadiye, Akre, Zêbar yöreleri ile Duhok Kürtlerinin konustuklari sive.
f- Sincarî: Sincar Dagi ve sêxan yöresi Kürtlerinin konustugu sive.
g- Orta Kurmancca (ya da Silîvî-Kîkî-Milî) Diyarbakir ilinde, Mardin ilinin dogu yöresinin disinda kalan yörelerde, Urfa´nin Firat´in dogu yakasina kadar uzanan topraklarinda kalan Kürtler ve Elazig´in dogu ve güney yörelerindeki Kurmanclarca konusulan sive.

2- Merkez Kürtçesi (ya da Soranî)
Bu lehçenin sinirlari Kurmanci lehçesi için belirttigimiz güney sinirlarindan baslar, güneye dogru Sîrwan çayi´na ve Xaneqîn´e varincaya dek devam eder. Güneyde Hemrîn Daglari´nin güneyinden doguya dogru döner ta Sehend dagina, Mesirabad, Bicar ve Esedawa´ya kadar uzanir. Güney sinirinin eni de Melayir-Kirmansah-Qesri sirin-Xaneqin ana yoluna kadar varir.(30) a- Soranî: Zêbar yöresi hariç bugünkü Hewlêr vilayeti ve kazalari.

b- Silêmanî(ya da Babanî) : Süleymaniye, Kerkük, Kifrî, Qeretepe, Tuz-siwan yöreleri ile Xaneqîn´in bazi köylerini içerir.
c- Mukrî: sino, Nexede, Meraxe, Mîyandiwaw, sahîndij, Saqiz, Bokan, Bane ve Serdest Kürtlerinin konustugu lehçe.
ç- Sineyî: Sine(Senendec) , Bicar, Kengewer ve Rewanser ile Ciwanro´nun kuzey yörelerinde konusulur.

3- Güney Kürtçesi
Kuzeyde Melayir-Kirmansah-Qesri sirin anayolundan baslayarak Kürdistan´in güney sinirlarina kadar varan alanda konusulur. siveleri asagidakilerdir:
a- Xaneqînî
b- Asil Lurr(ya da Feyli)
c- Kirmansanî
ç- Lekî
d- Kelhorî
e- Perewendî
f- Kulgayeyî

4- Goran Kürtçesi
Goran sivelerini konusanlar, Bagdat-Kermansah yolunun kuzeyindeki daglik bölgede, Hewraman daglarinin dogu ve bati yakalarinda, ayrica Paweh ve Kendule yöresinde, Musul´un dogu ve kuzeyinde; Xazir çayinin Zap Suyu´na döküldügü yörelerde yasarlar.

'Goranlarin yasadiklari cografi bölgeler, eski tarihlerde lehçelerinin olusmaya basladigi dönemlerde, yukarida belirttigimiz bölgelerden çok daha genis ve büyüktü. 18. yüzyilda üzerinde yasadiklari topraklarin bugün üzerinde yasadiklari topraklardan genis oldugu kuskusuzdur. 18. yüzyilin sonu ile 19. yüzyilin baslarinda Süleymaniye Beyligi´nin çagdas ve yeni bir biçimde ortaya çikmasi, bir dereceye kadar Goranlarin üzerinde yasadiklari topraklarin daralip küçülmesi hesabinaydi.

TRT6 hayırlı olsun...

Dua edersen duan tutar ah ederse ahın
dokuz ayda bağşlanır senin doksan yıllık günahın...

bir gülsün gözlerin
bir gülüşüne feda olsun bütün ilmim ve servetim...

İlklerin en güzeli...

İşte o...Bu rüyadan uyandıracak beni...

Gönül yapma etme eyleme dedim..dinlemedi...28 senelik birlikteliğimiz çok da çirkin bir kadın yüzünden sona erdi...Gönlüm beni terketti...

Nazım Hikmet,özlemdir,sevinçtir,özgürlüktür,tutsaklıktır...hırpalanmalarla dolu ömründe sanırım öğrenmediği tek şey 'boyun eğmek' oldu...Memlekert 'Bey'leri tarafından ilgisiz ve yakışıksız her türlü suçlamalarına,tutuklamalarına rağmen Memleket sevdasını iliklerine kadar yaşamış bir vatan severdir...Yaşam tarzının bile suçlandığı bir memlekette artık yaşayamayacağını,barınamayacağını anlamış bir zorunlu göçmendir....
Oysa bir çok Devler halkı Türkiye'yi Nazım'ın memleketi olarak tanıdı..

Ben ona baba dedim...Çünkü o bana 'babalık' yaptı.