Kültür Sanat Edebiyat Şiir

Şinasi Akay 10.04.2025 - 08:29

Gök-Türk devleti tarihinin 627 yılına kadar olan kısmında Baykal Gölünün doğusundan Karadeniz’in kuzeyine kadar ulaşan geniş sahada hanedana bağlı diğer Türk boyları yaşıyordu. Devlete bağlı önemli bir unsur olan bu boylar, genellikle Töles ismiyle adlandırılmaktaydı. Orta Asya’da çok geniş bir coğrafyaya dağılmış vaziyette yaşayan Tölesler, Çin’in diğer komşularına göre en fazla boy sayısına sahip idiler. Töleslerin IV. ve V. yüzyıllarda yaşayan boyların genel ismi olan Kao-ch’e’larla aynı olduklarına dair çok isabetli bir görüş vardır. Diğer taraftan Töles boylarının coğrafi dağılımı hakkında sistemli bir araştırma yapılmamıştır.
Orta Asya Türk tarihi hakkında bilgi veren Çin kaynakları, öncelikle çok fazla münasebet tesis ettikleri büyük devletlerden veya devlet haline gelememiş olmasına rağmen belirli bir siyasi güce sahip olan topluluklardan bahsetmektedir. Bunun yanında daima mümkün olduğu kadar, o zamanki büyük güce bağlı olan küçük kavimlere hasredilmiş oldukça teferruatlı bilgiler de bulunmaktadır.
Çin kaynakları dikkatlice incelendiğinde Büyük Hun İmparatorluğunun kuruluşundan itibaren I. Gök-Türk devleti yıkılana (630) kadar bilinen kesin tarihi devrede Orta Asya’da hakim olan devletin yanında ona bağlı boyların da kendilerine ait bölümleri olduğu görülmektedir. Ancak önemli olan husus yıllıklarda devlete bağlı olan boyların önce genel bir ad altında toplanması sonra buna dahil küçük boyların isimlerinin verilmiş olmasıdır. Diğer önemli bir nokta da söz konusu bu boyların, daha çok devletin batı tarafında belirli coğrafi bölgelere ayrılarak yaşamış bulunmalarıdır.

Metin Yaşar Kurt 22.12.2015 - 12:08

Töl: döl ve oğul /Töles, tölüt, Teleüt
(S) ve (t) harflerinin ismin sonuna gelen çoğul takıları olduğu anlaşılıyor. Sanırım töl/oğul kelimesiyle ilgili olarak gelişmiş bir ifade. Yani, Teleüt/töles=döller, oğullar
---

ok kökünden gelen boy/kol anlamındaki (oğul ile de ilgili olan) oğuz kelimesi ve benzerlerinde görülen Türklere mahsus boy adlandırma mantığından hareketle; Hunlar döneminden Göktürklerin kuruluşuna kadar Orta Asya'da yaşayan boy birliklerinin genel adı olan (günümüze kadar da küçük boy ve kabile adı şeklinde yaşayagelen) Töles/teleut/tölüt gibi varyantları bulunan kelimenin, töl=döl, oğul köküne z/t çoğul ekleri gelmek suretiyle oluşmuş döller, oğullar dolayısıyla boylar anlamını içeren töl-et, töl-üz şeklinde okunmuş yada söylenmiş bir ifade olduğunu düşünüyorum.
Ayrıca
(zayıf bir ihtimal olmakla birlikte) kelimenin Türk kelimesiyle ilgisi bulunabileceğini düşünüyorum.
Töles(tölet) kelimesindeki ilk hecede 'töö-tee' ikinci hecede 'lee/löö/leü' şeklinde uzatmaların bulunması. arada kaynamış g/k türü bir sesin yada seslerin olabileceğini;
(r) ve (l) seslerinin türkçe şive ve ağızlarda (ş) ile ve ayrıca birbiri ile yer değiştirebildiğini düşünürsek töl/tül kökü tör, tür şeklinde de okunabilir. Uzatmaya sebep olması muhtemel (g/k) sesi, (L) ye dönüşen r ünsüzüyle yer değiştirebilir. (buna ses göçmesi deniyor ve sıkça görülebiliyor-kelebek/kebelek’te olduğu gibi) Böylelikle ismin türü(k) yada törük’ün çoğul hali ile de ilgili bulunması mümkün olabilir.
sonuna çoğul ekleri (t/z(s) getirilmek suretiyle ses değişimleriyle töles/tölet/tölüte dönüşmüş de bulunabilir
(türügüt-türüküt iken tülüüt yada tülüüz/s gibi)