...Makale - I. Türk Tarihinde Kadınlar

Türkler tarih boyunca kadına erkekle aynı değeri vermiş; mirasta, hukukta ve sosyal alanlarda hatta devlet yönetiminde kadınla erkeği bir tutmuştur. Börte Hatun, Tomris Kağan, Suyun Bike, Begüm Sultan gibi kadın hakanlar, destanlarda ve masallarda Umay Ana gibi mitolojik kişilikler vardır.

Kadınlara karşı şiddet, tecavüz ve her türlü saldırı en ağır şekilde cezalandırılırdı. Kadınlara şiddet kullanmak Türk töresinde asla yer almamış; Dede Korkut hikayelerinde, Türk destanlarında ve masallarında bu konu işlenerek belirtilmiştir. Kadınlar da savaş zamanlarında erkekle birlikte yerini alır; ok atmayı, kılıç kullanmayı ve ata binmeyi bilirlerdi. Mülk edinme ve ticaret yapma hakları vardı, her türlü sanatla uğraşır, erkeklerin yaptıkları her işi yaparlardı.

Hakanın eşi Hatun veya Katun ünvanı ile Kurultaylarda ve önemli resmi toplantılarda Hakanın yanında yer alırdı. Hakan savaşa katıldığında ülkeyi yönetir, tüm yetkilerini kullanırdı.

Cengiz Han bir Kurultay’da halka ve diğer üst düzey yöneticilere hitaben: “Ben sizin Hanınızım, bu da benim Hanım’dır” diyerek eşi Börte Hatun’u işaret etmiş, kendisine gösterilen saygı ve itibardan daha fazlasının eşine gösterilmesini istemiştir. “Hanım” sözcüğünün bu nedenle dilimize girdiği söylenir.

Kadın sözcüğünün kökeni: [Orhun yazıtlarında, kelime 'khatun' olarak geçer. Gırtlaktan 'kh' sessizleri birlikte çıkarılırmış o dönemde. Daha sonra, 'katun' ve 'hatun' biçiminde iki şekilde kullanılmaya başlanmıştır. 'Katun'-'Kadun' (t/d değişimi) -'Kadın' (u/ı değişimi) olmuştur kelime. Bugün o şeklini kullanmaktayız. 'Hatun' şekli de aynen kullanılmaya devam edilmektedir. - Nermin Seyratlı]
[Gelelim 'eş' kelimesine. Uygurca 'İyi ve kötü Prens Öyküsü' adlı bir eserde rastlıyoruz ilk kullanılışına. 1000 yılından önce yani. 'oğlum téginke éş boluŋ lar [oğlum prense arkadaş olsunlar]' şeklinde geçiyor. Arkadaş, dost, yar anlamında kullanılıyor. - Nermin Seyratlı]

13. yüzyılda Türk beldelerini dolaşan Marko Polo, Türk hükümdarlarının kızlarından şöyle söz eder: “Prenses öylesine güçlü ki tüm ülkede onunla başa çıkacak erkek bulmak güç. Çünkü kim çıkarsa hepsini alt etmektedir. Babası kendisini evlendirmek istediği halde o buna razı olmamakta ve kendi beğendiği birini bulana kadar hiç kimse ile evlenmek niyetinde olmadığını açığa vurmaktadır. Bundan dolayıdır ki babası ona yazılı olarak, dilediği erkekle evlenebileceğine dair söz vermiştir. Prenses, ülkenin dört bir yanına haber salarak genç delikanlıları, kendisiyle güç denemesine çağırmış ve kendisiyle başa çıkacak birini bulduğu zaman onunla evleneceğini açıklamıştır.”
[Bahsedilen prenses Banu Çiçek, hakan kızıydı ve Bamsı Beyrek ile güreş tutan ve yenilince onunla evlenen, Dede Korkut'a da ilham olan kadındı. - Mustafa Bay ]

Orhun Yazıtlarında ise: “Türk Milleti yok olmasın diye babam İlteriş Kağan’ı, annem İlbilge Hatun’u göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmış....
Türk Milletinin adı sanı yok olmasın diye Atam Kağan’ı, anam Hatun’u yüceltmiş olan Tanrı...” denilmektedir.

Uzakdoğu’da Budizm’de kadınlar dine bile kabul edilmez. Yine eski uygarlıklardan Roma İmparatorluğu’nda kadınların mülk edinme hakkı yoktur. Birçok Asya kültürlerinde kadınlar ve kızlar yemeği erkeklerle bile yiyemez, ayrı sofra kurulur veya erkeklerden artan yiyecekleri yerlerdi. Eski Yunanda kız çocukları fayda sağlamayacağı düşüncesi ile terk ediliyor, kadınlar evde sadece kendilerine ayrılmış özel odalarda yaşayabiliyordu. İngilizlerde yıkanmak için su dolu fıçıya önce erkekler, sonra kadınlar, en son çocuklar girip çıkıyorlardı. İslâm öncesi Araplarda ise develer kadınlardan daha değerli idi. Kadınlar mal gibi alınıp satılıyor, namusunu koruyamayacakları endişesiyle kız çocukları ya çocukken evlendiriliyor, ya da diri diri toprağa gömülüyorlardı. Balta girmemiş ormanlarda yaşayan Afrika kabilelerinde bile kadınlar bu “geriletilmiş” toplumlardan çok daha değerli idi.

Türklerde ise kadınlar Şaman olabiliyor, bilgi ve deneyimleriyle halka yön veriyorlardı. Kız çocuklarının eğitimine de en az erkekler kadar önem veriliyor; yemeklerde, düğünlerde ve aile yaşantısında fark gözetilmiyordu. Bazı Türk toplumlarında ise kadınların erkeklerden daha öne çıktığı ana-erkil yaşam tarzı olduğu da bilinmektedir.

Saygılarımla.

Ankara, 09.03.2017