"ebabil Kuşları" ve Kur’an’daki "ebabil" ...

Kur’an-ı Kerim’de yer alan Fil Suresi, Allah’ın Ebrehe ordusunu nasıl helak ettiğini tasvir ederken “ṭayran ebâbîl” ifadesini kullanır. Ancak halk arasında bu ifade zamanla “Ebabil kuşları” şeklinde somut bir kuş türüyle özdeşleştirilmiş, bu kuşlar “Apus apus” adlı türle ilişkilendirilmiştir. Oysa bu ilişkilendirme hem dilbilimsel hem de biyolojik açıdan hatalıdır. Halk arasında “Ebabil kuşu” olarak bilinen kuş, bilimsel olarak Apus apus şeklinde sınıflandırılır. Bu isim, Antik Yunanca “ayaksız” anlamına gelen “a-pous” (a: olumsuz ön ek; pous: ayak) kelimelerinden türetilmiştir. Bu adlandırma, kuşun yerde neredeyse hiç görülmemesi ve çok kısa bacaklara sahip olmasıyla ilgilidir. Avrupa’da ve Türkiye’de "swift" (hızlı) olarak da adlandırılan bu kuş, kırlangıca benzemekle birlikte taksonomik olarak farklı bir sınıfa aittir. Apus apus, Apodiformes (kolibri ve gökkuzgunlarıyla aynı takım) içinde yer alır. Kırlangıçlarla olan benzerliği sadece yüzeysel görünüştedir soy bağı açısından yakın değildir. Türkiye’de halk arasında bu kuşlara "uçan kırlangıç", "gökyüzü kuşu", bazı Kürt topluluklarında ise "siyah hacı" gibi adlar verilmiştir. Ancak bu adlandırmaların hiçbiri Kur’an’daki “ṭayran ebâbîl” ifadesiyle doğrudan ilişkili değildir. Bu tür adlandırmalar yerel gözlemler ve inançlarla şekillenmiş halk kültürünün ürünüdür.
Fil Suresi’nin 3. ayetinde geçen ifade şöyledir:
وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ
“Ve üzerlerine sürü sürü uçan varlıklar gönderdi.” (Fil, 105:3)
Bu ayette iki ana kelime dikkat çeker:
ṭayran (طَيْرًا): “Uçan varlıklar” anlamına gelir. Fiili ṭāra (طارَ) “uçtu” kökünden türetilmiştir. İsmi ṭayr (طير) olup “uçan şey” anlamına gelir. Ayetteki hali ise mansub yani nesne durumudur. Bu yapı Arapçada soyutluk ve çoğulluk anlamı katar, dolayısıyla burada “kuşlar” değil, daha geniş anlamda “uçan varlıklar” kastedilir.
ebâbîl (أَبَابِيلَ): Bu kelime "sürü sürü, bölük bölük" anlamına gelir. Belirli bir türü ifade etmez. Bu da, bahsedilen uçan varlıkların çok sayıda, organize şekilde geldiklerini anlatır, ama türlerini belirtmez.