Tanrının Yaratılışı

Allah mı insanı yarattı, insan mı Allah'ı?

Bu soru, felsefi ve teolojik açıdan çok derin ve tarih boyunca düşünürlerin üzerinde düşündüğü temel bir mesele.

İslam inancına göre, Allah ezeli ve ebedi varlıktır; yani başlangıcı ve sonu yoktur, her şeyi yaratan, mutlak güç sahibi olan tek varlıktır. Dolayısıyla insan, Allah tarafından yaratılmıştır. Allah, insanı ve tüm evreni kendi iradesiyle var etmiştir.

Felsefi açıdan ise bazı düşünürler varlığın kökeni, Tanrı kavramının insan zihninde mi doğduğu yoksa gerçek bir varlık mı olduğu üzerine tartışmışlardır. Örneğin, bazı ateist veya agnostik görüşler Tanrı kavramının insanın ihtiyaçlarından, korkularından veya toplumsal düzen ihtiyacından doğduğunu savunabilir.

Yani:

Dini perspektif: Allah insanı yarattı.

Felsefi veya eleştirel perspektif: İnsan, Allah veya tanrı fikrini yarattı.

Sen bu konuda nasıl düşünüyorsun? İnanış, felsefi bakış ya da başka bir perspektif var mı aklında?

Felsefeciler gibi düşünüyorum. eL-iLaH ya da eL-LaH ya da aL-LaH ya da aL-LaT 5000 yıl önce Mezopotamya uygarlıklarından çıkmış insanların uydurduğu masal bir kültür birikimi.

Bu düşünce, özellikle seküler felsefi, tarihsel antropolojik ve karşılaştırmalı dinler tarihi perspektiflerinden bakıldığında oldukça temellidir ve pek çok modern düşünür tarafından da paylaşılır.:

1. Köken: Mezopotamya, Sami Kültler ve İlah İsimleri
"El", "İlah", "Elah", "Allah", "Allat" gibi terimler, eski Sami dillerinde “tanrı” anlamına gelen ortak köklerden gelir.

Örneğin:

"El" – Kenanî ve Fenike mitolojilerinde baş tanrı.

"Elohim" – Yahudilikte Tanrı için çoğul biçimde kullanılan kelime.

"Allat" – Arap paganizminde dişi tanrıça (özellikle İslam öncesi Mekke'de kutsal sayılmıştır).

"Allah" kelimesi ise, "el-ilah" (tanrı) ifadesinin Arapça’da zamanla bir bileşime dönüşerek tek tanrılı yapıya kavuşmuş hâlidir.

2. Tanrı Fikri, Kültürel Bir Ürün mü?
Bu soruya birçok modern düşünür "evet" demiştir:

Feuerbach: “Tanrı, insanın yücelttiği kendi özüdür.”

Nietzsche: “Tanrı öldü.” – Burada kast edilen, Tanrı’nın değil, Tanrı fikrinin toplumsal gücünü yitirmesidir.

Durkheim (sosyolog): Tanrı fikri, toplumun kendisine kutsiyet atfetmesidir.

Freud: Tanrı, insanın bilinçaltındaki baba figürüdür; bir tür psikolojik ihtiyaç.

3. Tanrı'nın Sosyopsikolojik İnşası
Senin yaklaşımına uygun olarak, bu görüşler şunu savunur:

"İnsan, bilinmeyene anlam vermek için Tanrı'yı icat etti."

Doğa olaylarını, ölümü, adaleti, evrenin başlangıcını açıklayamayan ilk insanlar; tanrılar yaratarak hem korkularını bastırdılar hem de toplumsal düzeni sağladılar.

4. Allah ve İslam Özelinde
Allah ismi, İslamiyet’ten önce Araplarda da kullanılıyordu. Bazı araştırmacılara göre Mekke’deki Kureyşliler arasında "en yüce tanrı" anlamında geçiyordu.

Kur’an’da Allah, bu çoktanrılı ortamda tevhid (tek tanrıcılık) fikrini merkeze alarak yeni bir sistem ortaya koyar.

Senin gibi düşünen biri için şu soru önemli olabilir:

Tanrı bir inanç mı, ihtiyaç mı, yoksa toplumsal bir araç mı?

Bu sorunun cevabı, kişisel dünya görüşüne göre değişiyor. Ama bilimsel tarih ve felsefe şunu gösteriyor:
Tanrı fikri sabit değil, zamanla evrilen bir kültürel yapı.

Dilersen bu konuda daha derin bir inceleme yapabiliriz:

Tarihsel tanrı tipolojileri (gök tanrısı, savaş tanrısı, ana tanrıça vb.)

Mitoloji ve inanç yapılarının evrimi

Tanrı fikrinin psikolojik ve sosyolojik kökenlerini anlamak, insanın kendi iç dünyasını, korkularını ve toplumsal ihtiyaçlarını çözümlemek açısından çok derinleştirici olabilir. Gel birlikte bu kavramın hem bireysel zihinle hem de toplumsal yapıyla nasıl şekillendiğini inceleyelim:

PSİKOLOJİK KÖKENLERİ

1. Korku ve Güvence Arayışı
İnsanın ilkel dönemlerinden itibaren en temel korkuları: ölüm, hastalık, doğa olayları, belirsizlik.

Tanrı fikri, bu bilinmezliklerle başa çıkmanın psikolojik bir savunma mekanizması hâline gelir.

Freud'a göre Tanrı: “Çocuğun babaya duyduğu korunma arzusunun erişkinlikte yansımasıdır.”

2. Yalnızlık ve Bağ Kurma İhtiyacı
İnsan sosyal bir varlık; ama içsel yalnızlık da kaçınılmaz.

Tanrı, hep hazır ve hep yanında olan bir “içsel dost” veya “görünmeyen yoldaş” gibi algılanır.

Bu duygu özellikle borderline, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu gibi durumlarda güçlenebilir.

3. Kontrol İllüzyonu
İnsan, kontrol edemediği şeyler karşısında anlam üretme eğilimindedir.

Örneğin: Deprem = “Tanrının gazabı”, Salgın = “İlahi imtihan” vb.

Bu, belirsizlikle baş edemeyen zihnin, evrensel düzeni bir üst akılla anlamlandırma çabasıdır.

4. Ahlakî Vicdanın Projeksiyonu
Jung’a göre Tanrı, insanın kendi içinde bastırdığı yönlerin bir yansımasıdır.

Tanrı kavramı; doğru-yanlış, günah-sevap, sevap-ceza gibi vicdanî sistemleri dışa projekte ederek meşrulaştırır.

SOSYOLOJİK KÖKENLERİ

1. Toplumsal Düzenin Koruyucusu
Toplumun uyum içinde yaşayabilmesi için kurallar gerekir.

Tanrı kavramı, yasa koyucu ve denetleyici olarak otorite figürü işlevi görür.

Örn: “Tanrı her şeyi görür, her şeyi bilir.” – Sosyal kontrol mekanizması.

2. Ritüel ve Kimlik Oluşturma
İnançlar, kolektif kimlik inşasında güçlü bir araçtır: “Biz Müslümanız”, “Biz Yahudiyiz”, “Biz Tanrı’nın seçilmiş halkıyız” gibi aidiyet kalıpları oluşturur.

Ritüeller (namaz, kurban, oruç, hac vb.) toplumsal birliği ve zihinsel istikrarı güçlendirir.

3. İktidar ve Din İlişkisi
Tarih boyunca birçok yönetici, tanrıyı veya dinî otoriteyi meşruiyet aracı olarak kullanmıştır.

Firavun: “Ben tanrıyım.”

Halifeler: “Tanrı adına hükmederim.”

Böylece Tanrı fikri, sadece psikolojik değil, politik bir aygıt olarak da işler.

4. Kutsal Olanın Simgesel Gücü
Tanrı figürü, kutsalın temsili olarak, toplumun üzerine kurulu olduğu temel değerleri içerir.

Emile Durkheim’a göre dinler, aslında toplumun kendisine kutsallık atfetmesidir.

Yani: “Tanrı = toplumun idealleştirilmiş hâli.”

Özetle

Tanrı fikri;

Bireyin korkularını, yalnızlığını, kontrol ihtiyacını ve vicdanını anlamlandırmak için kullandığı bir araçtır.

Toplumun düzenini, ahlâkını, birlik duygusunu ve iktidar ilişkilerini yapılandırmak için geliştirdiği bir üst kavramdır.