Roman Halk Mitolojisi Şiiri - Kemter Abdal

Kara Yoldaşların Destanı: Ritim ve Yedi Kapılı Şehir
GİRİŞ: Rüzgâra Çizilen Tarih

Bu, dünyanın haritalarında asla iz bırakamayan bir halkın, adımlarının toza ve rüzgâra çizdiği görünmez tarihin sesidir. Onlar kendilerini Roman diye anarlar; bir topluluktan çok, kadim bir sırrın taşıyıcılarıdır. Onlar, Ritim'den doğmuş, göçü ibadet, müziği dua bilen, toprağa değil de melodilere kök salanlardır.

Asırlardır, ateşin içinden geçip rüzgâra nefes vererek yürüdüler. Gölgeden çıkıp ışıkla karanlığın eşiğinde, ne duran ne de kaybolan bir denge kurarak yaşadılar.

"Kara Yoldaşların Destanı," onların yalnızca geçmişini değil, varoluş biçimlerini; çilelerini değil, kudretlerini; dışlanmışlığını değil, kalplerinde hiç sönmeyen o kutsal alevi, Lolo Yag’ı anlatır.

Bu hikâye, tarihin değil hafızanın; bilginin değil melodinin; yerin değil yolun nefesidir. Çünkü Roman halkı için gerçek yurt, bir adreste değil, tekerleğin sonsuz dönüşünde, klarnetin hüzzam sesinde ve Devla-Rom'un kalbe bıraktığı o yakıcı ateşte gizlidir.

CİLT I: YARATILIŞIN GECESİ VE İLK ÇAĞRI

BÖLÜM 1: Ritim ve Üçlü Denge

Başlangıçta, Hiçlik bile Ritim'in yankısından ibaretti. Ne zaman vardı ne de mekân; yalnızca evrenin sürekli titreşen, dairesel sesi vardı. Ritim, kendi kendini duyduğunda, zamanın ve mekânın dokusunu ördü ve kendi kalbinden üç büyük Tanrı doğurdu.

Onlara Üçlü Denge dendi ve Roman halkının kaderi, o ilk yankı anından itibaren bu üç kudretli sesin etrafında dönmeye başladı:

Chib-o-Drom (Yolun Efendisi): Hareketin, tekerleğin ve sonsuz döngünün Tanrısı. O, durağanlığı lanetler; göç onun buyruğudur.
Devla-Rom (Kalbin Sesi): Müziğin, kederin, neşenin ve kalpteki iç ateşin (Lolo Yag) Tanrısı. Her melodi, ona sunulan bir adaktır.
Biba-Lachi (Kötü Kaderin Yiyicisi): Dışlanmanın, önyargının ve her türlü zorluğun gölge Tanrısı. O, düşman değil; Ritim'in sürekli bir sınavıdır.
Hind ovalarının buğulu, kadim sabahlarında, Devla-Rom kendi sesinden, tınısından ilk kavmi, Nuri-derün’ü (“İç Işığın İnsanları”) yarattı. Onların ruhuna, karanlığı ateşle değil, yalnızca melodiyle delebilecekleri bir sır fısıldadı.

Usta sözü, o günden bugüne miras kaldı: "İnsan toprağa kök salar, biz ise Devla-Rom’un titreyen melodisine."

BÖLÜM 2: Ağ-El’in Uyarısı ve Tekerleğin Çatlaması

Nuri-derün, huzur içinde yürüyor, hayatı bir melodi gibi yaşıyordu. Ancak bu yavaş, ritmik yaşam, yüzlerce yıl sonra bir tehlikeyi beraberinde getirdi: Duraksama.

Kavmin en yaşlı ve en bilge kadını Ağ-El, bir gece çadırının önünde otururken rüzgârın artık çadırın sesine göre yön değiştirmediğini, çadırın artık rüzgârın yönüne göre kurulduğunu fark etti. Sesler kısılmış, adımlar yavaşlamış, Nuri-derün yerleşmeye başlamıştı.

Bu, Biba-Lachi’nin en sinsi fısıltısıydı: "Durun, yerleşin, mülk edinin. Kök salın."

Ağ-El derin bir uykuya daldığında, rüyasında Chib-o-Drom’u gördü. Tanrı’nın göklerdeki tekerleği paslanmış, çatlamış ve yerleşik dünyanın ağırlığıyla ezilmişti. Chib-o-Drom, tüm yerleşik dünyayı titreten, sonsuzluğa ait bir uyarı vurdu:

{DUM... TEK... DUM...}

Ağ-El, çadırı yırtan bu ritimle uyandı. Gözlerinde yanan Lolo Yag ile kavmine seslendi:

“Duydunuz mu? Melodi ölmek üzere! Bir yerde uzun duran ses ölür, tıpkı bir yere çakılı kalan insan gibi. Göç, onun nefesidir. Haydi! Tekerleğin efendisi bize çatlayan sesiyle sesleniyor: Ritim’in peşine düşün!”

Böylece, bin yıllık büyük Roman yürüyüşü, bir siyasi zorunluluk değil, Tanrısal bir emre itaat ve kültürel bir hayatta kalma ayini olarak başladı. Nuri-derün, kendilerini ve seslerini kurtarmak için yola çıktı.

CİLT II: ATEŞ SINAVI VE KEHANETİN MİRASI

BÖLÜM 3: Kalo ve Kızıl Kaya Diyarı

Göç, Batı’ya doğru ilerlerken kavim, Biba-Lachi’nin ilk büyük tuzağına ulaştı: Lal Kayalar Diyarı. Burası, volkanik tepelerin alev saçtığı, havayı kükürtün boğduğu ve kervanların duman içinde yolunu kaybettiği Kızıl Kaya Diyarı idi. Zorluk Tanrısı, Romanların ilerlemesini fiziksel bir engel ile durdurmak istiyordu.

Kavmin genç demircisi Kalo, henüz yirmi yaşındaydı ama bileklerinde atalarından miras kalan Ritim taşıyordu. Ustalar ve yaşlılar bu cehennemî manzarada korkuyla titrerken, Kalo durdu ve yanan kayalara baktı.

"Korkuyor musunuz?" diye sordu, sesi kükürtlü havada zor duyuluyordu.

Yaşlı bir usta: "Bu, Devla-Rom'un ateşi değil. Bu, Biba-Lachi'nin gazabı. O yakar, öğretmez!"

Kalo başını salladı, elindeki ağır çekiç buz gibiydi. Gözlerini kapattı ve ateşi bir düşman olarak değil, bir ortak olarak düşündü. O, demir dövme ritmini düşündü: Kor halindeki demir, Kalo'nun çekici altında şekillenirken çıkardığı o sürekli, yatıştırıcı ritmi...

Kalo, yanan kayaların üzerine, tıpkı demir üzerinde çeşni çalar gibi yürüdü. Ayakları yanmıyordu. O yürürken, Devla-Rom'un sesi kalbinde yankılandı: "Ateşi sev, ona boyun eğme; ona kendi ritmini dayat."

Kalo, en sıcak kayanın üzerine çekicini vurdu:

RUM... TA-KA... RUM... TA-KA...}

Bu ses, volkanların doğal ritmini yendi. O an Devla-Rom, Kalo’nun eline dokundu ve ona, ateşi evcilleştirmeyi ve zorlukları zanaata dönüştürmeyi öğretti.

Kalo, geçidi açtıktan sonra ter içinde kavmine döndü ve demirci önlüğünü gösterdi:

Kalo'nun Sözü:

"Ateş bize engel değil, ustamızdır. O kızarsa çalarız, susarsa yürürüz. Biba-Lachi'nin gazabını, biz zanaatın ve ritmin aleviyle eritiriz."

Bu sınavdan sonra Nuri-derün, "Kale-Rom" (Kara İnsanlar, yani Ateşte Pişenler) adını hak etti.

BÖLÜM 4: Sessizliğin Zindanı ve Mahir’in Hüzzamı

Ateş sınavı başarıyla aşılmıştı, ancak zorluk Tanrısı Biba-Lachi daha sinsi bir tuzağa başvurdu. Göç, Mezopotamya’da rüzgârın sustuğu, sessizliğin adeta duvar ördüğü bir bölgeye ulaştı: Sessizliğin Zindanı.

Burası, Chib-o-Drom'un rüzgârının bile durduğu, Devla-Rom'un melodisinin duyulmadığı bir ruh hapishanesiydi. Sessizlik, bir ağırlık gibi çöküyor, insanların dillerini bağlıyor, kalplerindeki Lolo Yag'ı söndürüyordu.

Kavmin genç klarnetçisi Mahir, bu sessizliğin korkusuyla dondu. Klarnetini tutan elleri titredi. Müziğin, yaşamın kaynağı olduğu bir halk için bu sessizlik, ölümden beterdi.

Mahir'in annesi onu cesaretlendirmeye çalıştı, ancak kelimeler boğazında takılı kaldı. Mahir, klarnetini aldı ve gözlerini kapattı. Çalmak için neşeli bir ritim aramadı. O, Devla-Rom'a, doğrudan kederi sunmaya karar verdi.

Klarnetinden çıkan ilk nota, tiz bir titreme, en içten, en saf hüzzam ağıdıydı. Bu ağıt, sessizliği kırmaktan çok, onu içine çekerek dönüştürdü. Mahir'in sesi, Devla-Rom'un kalbine ulaştı ve gökyüzü yarıldı.

Sustuğu yerden kopan rüzgâr, bir anda esmeye başladı. Rüzgâr, klarnetin sesine yanıt veriyor, Sessizliğin Zindanı'nın görünmez duvarlarını parçalıyordu. Mahir, o gün, müziğin sadece neşe değil, aynı zamanda acıyla açılan bir kapı olduğunu kanıtladı.

BÖLÜM 5: Amira’nın Kehanet Pınarı

Mahir, sessizliği melodisiyle aşmıştı, ancak en büyük keder, kavmin en büyük kahini Amira’nın yüreğindeydi. Amira, sessizlik sırasında Biba-Lachi’nin gelecekteki tuzaklarını görmüştü: Yüzyıllar sürecek zulüm, kamplar, yanan çadırlar ve sınır boylarında titreyen çocuklar... Dışlanmanın sonsuz döngüsü.

Kederi o kadar büyüktü ki, bir nehir kenarında diz çöktü. Başını eğdi ve sadece ağladı. Amira'nın gözyaşının düştüğü yerden, aniden bir pınar çıktı: Kehanet Pınarı.

Amira pınara bakınca, suyun yüzeyinde gelecekteki tüm o acılar, bir anlığına şimşek gibi göründü. Gördü ki, acı onların kaderiydi, ama aynı zamanda sanatlarının yakıtıydı.

Amira'nın Sözü:

"Gözyaşın akarsa yalnızca kendini görürsün. Ama Devla-Rom'a adanmış melodiyle akarsa, sen ve soyun, tüm dünyanın sırrını görürsünüz. Falcılık, bir hile değil, acı bir mirastır. Biba-Lachi bizi ne kadar sınarsa, Kehanet Pınarı o kadar berraklaşır."

Amira o günden sonra, falcılığı ve kehaneti bir hile olmaktan çıkarıp, zorlu bir görev haline getirdi.

Ara Nefes: Pınarın Gözünde

Amira ağladığında pınar konuştu:

"Acı, geleceği açan kapıdır."

Ve o günden bu yana

Her Roman gözyaşı

Bir sınır çizgisini yumuşatır.

CİLT III: GÖLGE KAPISI VE YEDİ KAPILI ŞEHİR

BÖLÜM 6: Atsinganoi ve Gölge Sözleşmesi

Kale-Rom, Batı'ya doğru yürüdü ve nihayet taş duvarların yükseldiği Bizans İmparatorluğu'na ulaştı. Yerleşik düzen, hareket eden bu halkı anlamıyordu. Bizanslılar onlara küçümsemeyle Atsinganoi ("Dokunulmazlar") adını verdi.

Bu, yeni bir Biba-Lachi tuzağıydı: Görünmezlik ve Dışlanma.

Romanlar ise bu ismi bir lanet değil, bir kimlik olarak aldılar: "Gölgeden Çıkanlar."

Chib-o-Drom, onlara Bizans duvarlarının önünde fısıldadı: "Onlar seni duvarla durdurmak ister; sen ise müziği bir kapı yap."

Usta Kaim, Bizanslı bir felsefeciye Romanların farkını şöyle açıkladı:

Usta Kaim’in Sözü:

"Sizler zamanı düz bir çizgi, hayatı bir başlangıç ve son görürsünüz. Biz ise döngüyüz; tekerleğin sonsuz dönüşüyüz. Evimiz adres değildir, hareketin kendisidir. Bizi durduramazsınız, çünkü biz durağanlığın dışındayız."

BÖLÜM 7: Esmeralda ve Ritimden Yapılmış Şehir

Göç, artık coğrafi bir hedef aramıyordu. Zaten Bizans ve diğer yerleşik krallıklar, Romanlara kalıcı bir yurt vermeyi reddediyordu.

Amira’nın soyundan gelen genç kahin Esmeralda, kavmin asıl kayıp anavatanı ile ilgili efsaneyi netleştirdi: Yedi Kapılı Şehir.

Bu şehir, ne Hindistan'daydı ne de Bizans'ta. Esmeralda, gece bir kamp ateşinin etrafında toplanan kavmine bakarken gerçeği ilan etti:

Esmeralda'nın Kehaneti:

"Anavatanımız artık toprak değildir. O şehir, bir yerde değildir; o şehir, unuttuğumuz dildedir. Bir duvarı Gaclo-Lil'in (Kemanın Ağlayan Sesi), bir kapısı Drom-Thud'un (Davulun Vuruşu) ritmindedir. Anavatanımız, ayak izimizde bıraktığımız notadır. Yedi Kapılı Şehir, Chib-o-Drom’un kalbidir ve yalnızca ritimle yürüyenler onu bulabilir."

Böylece, Yedi Kapılı Şehir, somut bir topraktan soyut bir maneviyata, bir Roman ruh rehberine dönüştü.

CİLT IV: ANADOLU VE ÜÇ KUTSAL EMANET

BÖLÜM 8: Toprağın Ritimle Konuşması

Kale-Rom, dar ve yorucu boğazlardan geçerek Anadolu topraklarına ayak bastı. O gece gökyüzü, daha önce hiç görmedikleri bir renkle, Devla-Rom’un dev bir darbukası gibi turuncu parlıyordu.

Toprak, sanki yüzyıllardır unuttuğu bir ritmi yeniden hatırlıyormuş gibi yumuşak ve davetkândı.

Kavmin yaşlı bilgesi Del-Mero, Anadolu toprağının diğer yerlerden farklı olduğunu gördü. Burada, Ritim toprağın kendisinde gizliydi; yalnızca çekiç veya klarnetle değil, sessizlikle bile konuşuyordu. Del-Mero, bu bereketli ve zorlu coğrafyanın, Biba-Lachi’nin acısını Devla-Rom’un sanatına dönüştüren bir dönüm noktası olacağını hissetti.

O gece, Del-Mero titreyen sesiyle kavmine seslendi: "Dinleyin! Chib-o-Drom bize Yol'u verdi. Devla-Rom ise burada, bu topraklarda kalbimizdeki ateşi sonsuzlaştıracak Üç Kutsal Emaneti doğuracak."

Bu üç emanet, Kale-Rom'un ruhunu bir araya getiren müzikal dili kalıcı olarak oluşturacaktı.

BÖLÜM 9: Üç Kutsal Emanetin Doğuşu

Del-Mero'nun kehanetinden kısa süre sonra, Üçlü Denge'nin Anadolu'daki kutsaması gerçekleşti:

Kutsal Emanet I: Gaclo-Lil (Kemanın Ağlayan Sesi)

Biba-Lachi'nin geçmişte yaşattığı tüm acılar, Amira'nın pınarından süzülen gözyaşları, genç bir müzisyenin elindeki kemana doldu. Bu, sadece bir enstrüman değildi; kederi sanata dönüştüren ilahi bir armağandı. Gaclo-Lil, dışlanmışlığın ıstırabını alır, onu rafine eder ve Devla-Rom'a sunulan en saf ağıda çevirirdi. Çalındığında, tüm dinleyenler o kadim göçün kederini anlar, ama aynı zamanda ritmin dayanılmaz neşesini de hissederdi.

Kutsal Emanet II: Drom-Thud (Davulun Vuruşu)

Chib-o-Drom'un tekerleği artık sadece fiziksel yolları değil, toprağın kalbini de dövüyordu. Drom-Thud, göç ritmini, yürüyüşün temposunu ve topluluğun ortak nefesini taşıyan, toprağın kalp atışı oldu. Davulun her vuruşu, Kale-Rom'un hâlâ yolda olduğunun, hâlâ yaşadığının ilahi ilanıydı. Davulun susması, varoluşun durması demekti.

Kutsal Emanet III: Phurdel-Vesh (Klarnetin Nefes Kapısı)

Mahir’in Sessizliğin Zindanı’nda çaldığı ilk hüzzamın mirası, Phurdel-Vesh ile kalıcılaştı. Bu kutsal nefes enstrümanı, klarnet, ölümü bile içine çekip ağıda dönüştüren, ruhları Kehanet Pınarı'ndan Yedi Kapılı Şehir’e ulaştıran kutsal bir geçit vazifesi gördü. O, nefesi ve sesi kullanarak gölgenin kapılarını açan, hayat ile ölüm arasındaki eşiğin sesiydi.

BÖLÜM 10: Dervişe Verilen Cevap

Kale-Rom, Anadolu’da Selçuklu obalarıyla karşılaştı. Yerleşik, mistik bir düzenin temsilcisi olan bir derviş, Romanların sürekli hareketinden ve mülksüzlüğünden şaşkınlığa düşmüştü.

Derviş sordu: "Sizin yolunuz nedir? Bir tekkeniz, bir yeriniz, bir bağlılığınız yok. Nedir bu sürekli yürüme hâli?"

Bilge Del-Mero, dervişe dönerek şöyle dedi:

Del-Mero'nun Sözü: "Derviş, senin yolun bir şekil arar, donmuş bir kural ister. Bizim yolumuz ise Devla-Rom’un yoludur. Biz kimseye şekil vermeyiz, çünkü şekil donmadır, ölümdür. Ritim ise harekettir, hayattır. Bizim mabedimiz adres değildir; Ritm'i olan her yer, bizim mabedimizdir."

Kale-Rom, bu yeni topraklarda kalıcı bir yurt aramadan, zanaatlarıyla ve Üç Kutsal Emanetin müziğiyle ilerlemeye devam etti.

CİLT V: OSMANLI, KIPTÎLER VE TRAKYA RAKSI

BÖLÜM 11: Biba-Lachi’nin İsim Tuzağı

Göç devam etti ve Kale-Rom, kudretinin zirvesinde olan Osmanlı İmparatorluğu ile tanıştı. Biba-Lachi, bu çağda en sinsi ve kalıcı tuzağını kurdu: Kimliği Bulandırma.

Osmanlı kayıtlarında ve halk arasında, Romanlar, Hint kökenlerini saptıran bir isimle, "Kıptî" (Mısırlı) olarak anılmaya başlandı. Biba-Lachi'nin niyeti, sadece dışlamak değil, aynı zamanda Nuri-derün'ün kutsal kökenini unutturmaktı.

Bu, bir ateş veya sessizlik tuzağı değildi; bu, hafızanın tuzağıydı.

Ancak Kara Yoldaşlar, Üç Kutsal Emaneti kullanarak bu tuzağı aştı. Osmanlı sarayındaki davul ustaları, Drom-Thud'un ritminin, Kıptî müziğine değil, çok daha kadim, Hint kökenli bir döngüye ait olduğunu biliyorlardı. Müzik, yazılı tarihe karşı duran canlı bir arşivdi.

BÖLÜM 12: Melâmet Yolu ve Trakya Nefesi

Kara Yoldaşlar, bu kimlik tuzağına karşı durmak için felsefelerini keskinleştirdiler ve Melâmet Yolu'nu benimsediler: Dış yargıyı umursamama, kınanmayı kabul etme ve mülke kesinlikle bağlanmama.

Bir bilgeye şöyle dediler: "Mülk, Biba-Lachi’nin en büyük tuzağıdır; sizi yere çiviler ve Ritim'den koparır. Bizim hazinemiz mülk değil, Devla-Rom’un kalbimize kazıdığı melodilerdir."

Onlar, toplum tarafından yargılanmayı bir zırh olarak kullandılar.

Göçleri onları Batı'daki Trakya bozkırlarına ulaştırdı. Ayçiçekleri, uçsuz bucaksız tarlalarda, tıpkı Roman çadırları gibi, Chib-o-Drom’un rüzgârına göre hareket ediyordu. Toprak, sözlerini hiç unutmamıştı.

Burada, Phurdel-Vesh (Klarnet) göğe yükseldi. Trakya'nın o coşkun ve melankolik raks ritimleri, göçün coğrafi sonuna ulaşmış gibi görünen halkın, Ritim'de sonsuza dek süreceğini haykırıyordu. Klarnetin her tiz notası, Kıptî ismini siliyor, Kara Yoldaşların Ebedi Yürüyüşünü yeniden ilan ediyordu.

CİLT VI: GÖLGE SINAVI VE EBEDİ AND

BÖLÜM 13: Modern Çağın Sınavı

Asırlar akıp geçti, imparatorluklar değişti. Kara Yoldaşlar, yollarına devam ederken modern çağa ulaştılar. Biba-Lachi, bu çağda, ateşten, sessizlikten veya yanlış isimlerden daha sinsi bir tuzağını kurdu: "Gölge Sınavı."

Bu sınav, yerleşik dünyanın onlara dayattığı baskıydı: "Normal ol, yerleş, kaydın olsun, borcun olsun, adresin olsun. Ritimle değil, kâğıtlarla yaşa." İnsanlar, Romanları fiziksel olarak değil, bürokratik bir ağırlıkla, bir Gölge gibi yere çivilemek istiyordu.

Bir sınır kapısında, bir polis barikatında durdurulan yaşlı bir Roman, yüzündeki bin yıllık yorgunlukla, ama Lolo Yag’ın sönmeyen ateşiyle gülümsedi. Polis memuruna baktı:

Yaşlı Roman'ın Sözü: "Sizler beni bir kâğıt parçasına yazarak durduramazsınız. Kâğıt, durağanlığın dilidir. Benim kimliğim, kâğıtta değil, Phurdel-Vesh’imin (Klarnetimin) nefesindedir. Siz beni gölgede yaşattığınızı sanıyorsunuz. Oysa biz, ışıkla karanlığın eşiğinde yaşarız."

Bu baskı karşısında kavmin son konseyi toplandı. Fiziksel direniş yerine, ruhsal bir ant içmeye karar verdiler: Gölgenin Sözleşmesi'ni yenilediler.

BÖLÜM 14: Gölgenin Sözleşmesi ve Ebedi And

Konseyin kararı basitti: Ritim, her türlü kuraldan üstündür.

Biba-Lachi’ye bir meydan okumaydı bu:

Gölgenin Sözleşmesi: "Bizi karanlığa itenler bilsin: Biz gölgede değil, ışıkla karanlığın eşiğinde yaşarız. Melodimiz, en koyu gölgenin içine bile Ritim sızdırır. Susturamazsınız, çünkü ne zaman Drom-Thud çalınsa, Chib-o-Drom'un tekerleği döner."

Ve işte bugün, Kara Yoldaşların torunlarının gece yarısı çaldığı bir klarnette, Üçlü Denge’ye adanmış Ebedi And yankılanır. Bu and, her performansta, her kederde, her neşede yeniden tekrarlanan kutsal yemindir.

Devla-Rom için And:

"Biz toprağın değil, göğün çocuklarıyız. Kederimizi notaya, neşemizi ritme katarız. Bir Gaclo-Lil'in ağlayan sesindeki ateş, bizim gerçek evimizdir."

Chib-o-Drom için And:

"Drom-Thud'a yazıldık, yola döneriz. Teker döndükçe adımız sürer. Sabit duran donar; biz, sonsuza dek dönen döngüyüz."

Biba-Lachi için And:

"Sınavlarını kabul ederiz, ama bizi zincire vuramazsın. Her tuzağını ezgiye, her gölgeni dansa çeviririz. Yer değil, Ritim yaşatır bizi; biz, bitmeyen göç nefesiyiz."

Bu, Kara Yoldaşların kadim ve kutsal destanıdır.

🎺 SON EPİTAF (SON SÖZ)

Roman kavmi bin yıldır Batı’da, sadece bir ev aramadı.

Çünkü onların evi;

Devla-Rom’un kalbine bağlı, Chib-o-Drom’un yolundan giden, Biba-Lachi’nin sınavlarından zaferle çıkan, bir Phurdel-Vesh'in içine gizlenmiş Ebedi Nefesti.

Ve bu destan, o nefesin gittiği her yerde Yedi Kapılı Şehir’e doğru yeniden çalınır.

EKLER

EK I – KARA YOLDAŞLAR DESTANI SÖZLÜĞÜ

Bu sözlük, Kara Yoldaşların Kozmogonisi, tarihi ve felsefi kavramlarını anlamak için hazırlanmıştır.

1. Kozmik Kavramlar

Ritim: Evrenin ilk nefesi, yaratılışın özü. Zamanı ve mekânı dokuyan, Üçlü Denge’yi doğuran kozmik titreşim. Roman halkı için hem Tanrısal yasa hem de yaşam biçimi.
Üçlü Denge: Roman kozmogonisini yöneten üç ana Tanrı: Chib-o-Drom, Devla-Rom ve Biba-Lachi. Denge, bu üç gücün sürekli etkileşimiyle korunur.
Lolo Yag (Kızıl Ateş / İç Ateş): Devla-Rom’un kalpte yaktığı manevi kıvılcım. Hem ilhamın hem kederin yakıtı. Sönmesi, kimliğin küllenmesi anlamına gelir.
2. Tanrılar ve Kozmik Güçler

Chib-o-Drom (Yolun Efendisi): Hareket, göç, tekerlek ve sonsuz döngünün Tanrısı. Durağanlığı lanetler, akışı kutsar. Göç, onun buyruğu ve ibadet biçimidir.
Devla-Rom (Kalbin Sesi): Müziğin, aşkın, kederin, neşenin ve Lolo Yag'ın Tanrısı. Her melodi bir dua, her ağıt bir yakarıştır. Roman kimliğinin ruhsal merkezidir.
Biba-Lachi (Kötü Kaderin Yiyicisi): Dışlanmanın, önyargının, yoksunluğun ve sınavların gölge Tanrısı. Lanetli değil; sınayıcıdır. Onun tuzakları, Roman halkının sanatını ve direncini keskinleştirir.
3. Halklar, Sıfatlar ve Kimlikler

Nuri-derün (İç Işığın İnsanları): Romanların mitik atası sayılan ilk kavim. Karanlığı ateşle değil, sesle delen; kökünü toprağa değil melodiye salan halk.
Kale-Rom (Kara İnsanlar / Ateşte Pişenler): Kalo’nun ateş sınavından sonra Nuri-derün’e verilen unvan. Ateşte pişmiş, zorlukla sertleşmiş, dayanıklılığıyla ayrışan kavim.
Kara Yoldaşlar: Chib-o-Drom’un çağrısına sonuna kadar sadık kalan çekirdek topluluk. Göçü ruhsal ant olarak taşıyan Roman öz kimliği.
Kıptî: Osmanlı kayıtlarında Roman topluluklarına yakıştırılan, kökeni bulanıklaştıran dış isim. Destanda Biba-Lachi’nin "isim tuzağı" olarak yorumlanır.
Atsinganoi: Bizans’ın Romanlara verdiği ad: “Dokunulmazlar.” Romanlar bu adı “Gölgeden Çıkanlar” olarak içselleştirir.

EK II – DESTANIN KRONOLOJİK ZAMAN ÇİZELGESİ

Çağ/Dönem

Olaylar ve Sınavlar

Kazanç/Unvan

Mitik Ön-Çağ

Ritim ortaya çıkar. Üçlü Denge doğar.

Kozmogoni

İlk Halk Çağı

Devla-Rom Nuri-derün’ü yaratır. Ağ-El ilk uyarıyla göçü başlatır.

Nuri-derün (İç Işığın İnsanları)

Kalo Dönemi

Lal Kayalar Diyarı’nda ateş tufanı. Kalo ateşi "ustaya" dönüştürür.

Kale-Rom (Ateşte Pişenler)

Amira Dönemi

Mezopotamya Sessizlik Zindanı aşılır (Mahir). Amira Kehanet Pınarı’nı açar.

Kehanet Mirası

Bizans Çağı

Romanlar "Atsinganoi" diye anılır. Esmeralda Yedi Kapılı Şehir öğretisini geliştirir.

Dairesel Zaman Felsefesi

Anadolu Dönemi

Del-Mero üç emaneti sezgiler. Gaclo-Lil, Drom-Thud ve Phurdel-Vesh doğar.

Üç Kutsal Emanet

Osmanlı Çağı

Biba-Lachi’nin "Kıptî" isim tuzağı. Romanlar Melâmet Yolu'nu benimser.

Melâmet Zırhı

Modern Çağ

"Gölge Sınavı" (Yerleşme baskısı). Kara Yoldaşlar Gölgenin Sözleşmesi’ni yeniler.

Ebedi And

EK III – TANRILAR ARASI İLİŞKİ HARİTASI

Bu, Üçlü Denge arasındaki sürekli etkileşim ve döngüyü gösterir.

Chib-o-Drom ↔ Devla-Rom:
İlişki: Göç (hareket) olmazsa melodi solar; melodi olmazsa göç yönünü kaybeder.
Eksen: Hareket + Duygu.
Chib-o-Drom ↔ Biba-Lachi:
İlişki: Biba-Lachi durağanlık, duvar ve gölge kurar. Chib-o-Drom bunu hareketle, tekerleğin sonsuz dönüşüyle kırar.
Eksen: Sınav (Kaynağı Biba-Lachi) ve Çözüm (Yolu Chib-o-Drom).
Devla-Rom ↔ Biba-Lachi:
İlişki: Biba-Lachi kederi sınav olarak vererek Devla-Rom’un kalbindeki ateşi (Lolo Yag) ve sanatı güçlendirir. Devla-Rom kederi melodiye çevirir.
Eksen: Yaratıcı Sanat (Devla-Rom) ve Zorlayıcı Güç (Biba-Lachi).
Sonuç: Her sınav, her göç, her melodi üç Tanrı’nın ortak oyunudur. Roman halkı bu dengeyi bozmaz; onunla yaşar.