İstanbul Şiiri - Hasan Zeki

'İstanbul' isminin nerden geldiğiyle ilgili en güçlü iddialardan biri şudur: Eski Türkçe'de 'bolug' diye yazılan bir kelime vardır; ki, muhtemelen 'bolluk' anlamındadır. Bugünkü adı 'Astana' olan Kazakistan'ın başkentinin önceki adı yabancı dillerden çevrilen haritalarda 'beşbalık' ya da başbalıg' olarak görünür. Bu ismin 'balıg' kısmındaki 'a' harfi biraz kapalı ve 'o'ya yakın olarak okunur, yani bunu 'bolug' gibi telaffuz etmek gerekir. ÖzTürkçe'deki bu kelime Farsça 'kent'in ve Arapça 'şehir'in tam karşılığıdır: İnsanların toplandığı yaşam alanı, bolluk yeri.. Yani aslında 'Baş-bolug', 'başşehir' anlamına gelir. İşbu 'bolug' kelimesi bugünkü Türkçemizde, başta 'Bolu' olmak üzere birçok bileşik yer isimlerinde görünür: 'Safran-bolu', 'Hayra-bolu', 'Tire-bolu', 'İne-bolu', 'Kastam-bolu', vs. 'As' kelimesi, Türkçenin beylik, kök kelimelerinden biridir; 'öz', 'esas', 'yukarı' ve hatta 'ulu' anlamlarında kullanıldığı görülür. Derler ki, Türkler Bizans'a öz Türkçedeki bu iki kelimenin bileşiminden oluşturdukları 'Astanbolug' ismini vermişlerdir. 'kutlu şehir', 'asıl kent', 'ana kent' filan anlamında. Tıpkı Kazakların eski 'Baş-bolug'a 'As-tana' demesi gibi, Türkler de Bizans'a 'As-tan-bolug' demişler. Bundan gerisini tahmin edebilirsiniz: sondaki 'g' harfi söyleniş güçlügünden dolayı, bir önceki 'u' harfi de kısaltma güdüsüyle zamanla düşer. Baştaki 'As' da Türkçenin narin İstanbul ağzının kalın ve yuvarlak harfleri inceltme eğilimi sonucunda zamanla 'Is' veya 'İs'e dönüşür. 'o'nun akibeti de muhtemelen aynı nedenle 'u'ya dönüşmek olur. 'Böylece, 'As-tan-bolug'la başlayan ismin serüveni, 'Estan-bolu', ''Estan-bol' değişimleri sonucunda bugünkü 'İs-tan-bul' biçimine dönüşür. Hikaye bu.