Halı Şiiri - Fikret Gürsoy

“Yok olmaya yüz tutmuş bir kültürü şu anda, dünyada yedi ülkeye ihraç eder hale getiren Palmet Halı, Uşak halıları ile ilgili birçok proje üzerinde çalışmaya devam ediyor.” Günümüzde Uşak halıları olarak adlandırılan nadide eserleri tüm orjinallikleri ile üreten ve müzelerde sergilenmekten kurtaran Palmet Halı San. ve Tic. Ltd. Şti., bu değerli kültür hazinesini yeniden canlandırmakla kalmayıp, aynı zamanda Uşak’ta çok sayıda kadınımıza da bu değerli el sanatını öğretti. Bu tür çabalar, tarihi ve sanatsal değerlerimizin gelecek nesillere de taşınmasını sağlıyor. Palmet Halı; el halıcılık sektöründe, özellikle tarihi Uşak halılarının üreterek yeniden canlandırmayı hedefledi. Üretimi 1930’lu yıllarda bitmiş olan dünya kültür mirası Uşak halılarını yeniden hayata geçirmek amacı ile başladığı faaliyetlerinin önce Uşak’ta sonra Türkiye’de duyulmasını sağladı. Uşak halılarının tarihsel ve kültürel değerinin yeniden gündelik yaşamın bir parçası olmasına yönelik çalışmaların yanı sıra Palmet Halı, Türkiye’nin önde gelen iç mimarları ile farklı el halısı projeleri üzerinde çalışmaya başladı. Geleneksel değerlerle modern çizgilerin zarif uyumunu birlikte yansıtması sebebi ile Palmet Halı, yurtdışındaki koleksiyonculardan ve kullanıcılardan da talep görmeye başladı. Sadece aldığı özel siparişleri üreten Palmet Halı, kısa sürede yedi Avrupa ülkesine ve Amerika’ya ürettiği halıları ihraç etmeye başladı. 2000 yılından itibaren iç mimarlarla çalışan firma, iş dünyasının seçkin yöneticilerinin ev ve işyerlerinden kamu kuruluşlarının toplantı odalarına değin birçok yere prestijli el halıları üretmiştir. Bu kapsamda özel Uşak halısı üretimi yapılan mekânlardan Ömer Sabancı’nın Vaniköy’deki yalısı, Sarar Şirketler Grubu’nun Eskişehir’deki evi, Uşak Valiliği, Ankara Jandarma Eğitim Komutanlığı örnek olarak verilebilir. Yurtiçindeki çalışmalarını, 2001 yılından itibaren yurtdışına taşıyan Palmet Halı, yurtdışında bulunan müşterilerine özel koleksiyonlar üretmeye devam etmektedir. Üretime başladığı ilk yıllarda bu mesleği bilen kişi sayısının yok denecek kadar az olması sebebi ile kalifiye eleman sıkıntısı yaşayan firma, eleman ihtiyacını karşılayabilmek için kendi bünyesinde kurslar düzenlemiş ve binden fazla kadına el halısı dokumasını öğretmiştir. 2007 Haziran ayı itibariyle Uşak merkezdeki halı atölyesinde 30 ve çevre ilçelerde 120 olmak üzere toplam 150 kişiye istihdam sağlayan Palmet Halı, Türk halı kültürüne olan katkılarından dolayı sektörde öncü bir kuruluş olarak bu çalışmalarını sürdürmektedir. Yok olmaya yüz tutmuş bir kültürü şu anda dünyada yedi ülkeye ihraç eder hale getiren firma, Uşak halıları ile ilgili birçok proje üzerinde çalışmaya devam ediyor. Bu çalışmalardan bahsetmek gerekirse ilk olarak dünyanın birçok müzesinde bulunan Uşak halılarının sergilendiği ve tanıtıldığı sabit ve gezici müze kurulması üzerine bir proje çalışmasından söz edilebilir. Daha sonra, Osmanlı dönemi köşk ve camilerindeki yok olmuş halıların röprodüksiyonlarının yeniden yapılması ve Rönesans dönemi tablolarındaki Uşak halılarının röprodüksiyonları ile birlikte sergilenmesi projesi gelmektedir. Madalyonlu Uşak Halıları 16. yüzyıl başlarından itibaren hızla gelişerek klasik şeklini almış olan madalyonlu Uşak halıları Avrupa’ya da ihraç edilmiştir. Örneğin 8. Henry’nin, kraliçe Elizabeth zamanında 1570’de yapılmış bir aile resminde, ayakları altına serilmiş bir madalyonlu Uşak halısı tasvir edilmiştir. 16. yüzyıl Hollanda iç mekân resimlerinde masaya serilmiş madalyonlu Uşak halılarının çok titiz resmedilmiş tasvirleri vardır. Vermeer’in Buckingham Sarayı’nda ve Dresden Galerisi’ndeki Terborch’un Londra National Gallery’deki tabloları bunlar arasındadır. Polonyalı Wiesiolowski ailesi, arması ve madalyonlu Uşak halısı ile (Berlin Müzesi’nde) ve Krakovi’de, Wavel’de bulunan halı, madalyonlu Uşak halılarının sipariş üzerine de yapıldığını gösterir. 17. yüzyılda madalyonlu değişik tipleri de ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri, sekiz dilimli madalyonların değişik eksenlerde sıralanmasından meydana gelen sonsuz örnek prensiplerini kuvvetle belirtmektedir. Bu tip halıların daha eski bir örneği son savaşta Berlin Müzesi’nde yanmış, fakat bu arada başka birçok örnekleri bulunmuştur. İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde, Vakıf Halı Müzesi’nde ve Konya Mevlana Müzesi’nde birçok güzel ve değişik madalyonlu Uşak halısı örnekleri bulunmaktadır. Son yıllarda Kuveyt Emiri’nin yeni kurduğu modern bir müze olan Ulusal Kuveyt Müzesi’nde çok iyi durumda 325cm x 725cm boyutlarında çok güzel madalyonlu Uşak halısı bulunmaktadır. Yıldızlı Uşak Halıları Yıldızlı Uşak halılarının klasik tasviri Venedikli Rönesans ressamı Paris Bordone’nin Academia Bellearti’deki 1534 tarihli bir resminde daha yüzyılın ilk yarısında görülür. “Balıkçının, Aziz Markos’un yüzüğünü düke sunması” adlı bu tabloda da dükün tahtı önündeki Uşak halısı dikkat çekicidir. Sultanahmet Camii’nde, Hünkâr Kasrı’nda ve Vakıflar Halı Müzesi’nde yıldızlı Uşak halıları örnekleri bulunmaktadır. Bunlar arasında çok eskimiş bir yıldızlı Uşak, mavi zemin ve kırmızı yıldızlı madalyonu ile değişik bir görünüştedir. Yıldızlı Uşak halılarının tasarım varyantları olan çeşitli halılar da diğer bir grubu meydana getirir. Bunlar sekiz köşeli kesilerek sadeleştirilmiş, kalan diyagonal köşeler düğümlü geçmelerle birleştirilerek baklavalar adeta bir çerçeve içerisine alınmıştır. Londra’daki Victoria&Albert Müzesi ile New York Metropolitan Sanat Müzesi’nde bu halılara ait birçok güzel örnek bulunmaktadır. Uşak’ta Halıcılık Halıcılığın Uşak’ta gelişmesi ve iktisadi bir varlık olması beş yüzyıl öncesine rastlar. O zamana kadar büyük önem kazanmamış olan halı sanatı, İstanbul camilerinin ve saraylarının Uşak’a halı sipariş etmeleriyle gelişmeye başlamış, Süleymaniye, Selimiye ve Fatih camileri ile türbelere Uşak halıları alınmıştır. 16. yüzyılda İzmir’de bulunan İngilizler, Uşak halılarını satın almaya başlamışlar ve daha sonra, Hollandalılar, İtalyan prensleri, Avusturyalılar ve Almanlar hem sarayları hem de kiliseleri için buradan halılar almışlardır. Uşak halılarının Türk halıları içinde özel bir yeri vardır. Aynı zamanda bu halılar Türk halıları içinde en büyük ve tanınmış gruptur. 16. yüzyılın ikinci yarısında Avrupalı ressamların tablolarında bu halılara çokça rastlanır. Tasarımları, pek çok etkinin bir araya gelerek, daha önce var olan Türk halı gelenek ve kurallarının birleşmesinden ortaya çıkan bir örnektir. Holbain halıları adı altında tanınan grubun ilk iki tipi, bunların kökeni olarak kabul edilir. Fakat Uşak halılarında geometrik motifler yerine bitki motifleri ve yine bitki motiflerinden oluşan madalyonlar kullanılmıştır.