Beriye Gelsin ( Sözlük Destan)

Açıklamalar (Şiirdeki anlamıyla): Anlak: Zekâ – Çaylak: Acemi, toy – Fışkın: Bir ağacın dibinden süren ince dal. Budak: Ağacın dal olacak sürgünü. - Çırpı: Dal, budak kırpıntısı – Boşboğaz: Saklanması gereken şeyleri söyleyiveren, sır saklayamayan -Sünepe: Kılıksız ve uyuşuk, sümsük (kimse)- İbiş: Şapşal - Şapşal: Aptalca davranışlarda bulunan, alık (kimse); ibiş – Avanak: Saf kimse – Ahmak: Aklını gereği gibi kullanamayan, anlama ve kavrama yetenekleri gelişmemiş (kimse)- Sersem: Herhangi bir sebeple bilinci ve algıları zayıflamış olan – Aptal: Zekâsının azlığından dolayı yeterince düşünemeyip akıllıca hareket edemeyen (kimse); budala – Salak: Görünüşünden, konuşma ve davranışlarından seviyesiz, dengesiz ve saf olduğu anlaşılan (kimse); saloz – Üleşme: Paylaşma – Bölüşme: Paylaşma – Hisse: Pay – Pay: Hisse - Beygir: At – Aygır: Damızlık erkek at – Yılkı: 1. Tabiatta gruplar hâlinde serbest dolaşan yabani at sürüsü. 2. Başıboş bırakılmış at veya eşek. – Tay: Üç yaşına kadar olan at yavrusu. – Manda: Geviş getirenlerden, derisinin rengi siyaha yakın, uzun seyrek kıllı bir hayvan; su sığırı, camız, dombay, kömüş (Eşanlamlıları: su sığırı, camız, dombay, kömüş)- Malak: Manda yavrusu. – Hayal: Zihinde tasarlanan, canlandırılan ve gerçekleşmesi özlenen şey; imge, hülya. - Hülya: Gerçekleşmesi özlenerek zihinde kurulan ve insanı oyalayıp avutan tatlı hayal. – Rüya: Düş (Uykuda görülen) – Düş: Rüya (Uykuda görülen) – Sine: Göğüs – Gerdan: Vücudun omuzlarla baş arasında kalan ön bölümü – Bağır: Göğüs – Döş: Göğüs – Hontumuş: Yaşlanmış, yıpranmış, çökmüş – Çörüşmüş: Çökümüş, pörsümüş, zamanı geçmiş – Kalık: Evlenme çağı geçmiş, evde kalmış (kız). – Nehir: Irmak – Irmak: Nehir – Çay: Dereden büyük, ırmaktan küçük akarsu – Dere: Çaydan küçük, yazın kuruyan veya suyu azalan küçük akarsu – Kalpak: Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaştan yapılmış başlık – Külah: Yağmurdan veya soğuktan korunmak için giyilen ucu sivri başlık; börkenek - Papak: Genellikle Azerbaycan ve Kafkasya'da giyilen, kuzu derisinden veya yününden yapılan, uzun tüylü başlık – Bere: Yuvarlak, yassı ve sipersiz başlık – Haberci: Haber getiren kimse; ulak - Postacı: Mektup, gazete, havale, paket vb.ni gönderilen yere ulaştıran posta idaresi görevlisi; çapar - Yamçı: Haberci, ulak – Kurye: Posta, kargo, mektup vb. gönderileri alıcıya ulaştıran kimse. – Ulak: Haberci – Çedene: Kendirin tohumu – Kavurga: Çedenenin (Kendir tohumunun) kavrularak yenilen hali – Ağu ağacı: Zakkumgillerden, Akdeniz ülkelerinde yetişen, çiçekleri beyaz veya pembe renkli, kışın yapraklarını dökmeyen zehirli bir ağaççık; ağı ağacı, ağı çiçeği – Dürüm: 1. Dürmek işi (bir lokma için) 2. İçine türlü katıklar konularak sarılmış yufka ekmeği veya ince pide. – Tikim: Lokma, bir yutmalık – Sokum: Lokma (Bir yutmalık) – Uruplağa: İki tahıl ölçeği, iki mucur, iki gödek, iki çinik olan tahıl ölçeği – Mucur, çinik, gödek (eşamlamlılar): Bir tahıl ölçeği – Zağar, könez (eşanlamlılar): Küçük bir köpek türü – İt: Köpek – Enik: Kedi, köpek vb. çok memeli hayvanların yavrusu – Mestan: Kedi - Tekir: Postu siyah çubuklarla ve beneklerle süslü, kül renginde veya boz olan (kedi) – Göcen: Kedi, köpek yavrusu. Pisik: Kedi – Avlak: Avlanmaya uygun olan yer – Köynek, işlik, mintan (eşanlamlılar): Gömlek – Gıltıma: Yoğurt yayığı – Tulum: 1- Bazı yiyecek ve içecekler için koruyucu kap olarak kullanılan, önü yarılmadan bütün olarak yüzülmüş hayvan derisi; tuluk. 2 – Deriden yapılmış yoğurt yayığı – Yayık: Tereyağı çıkarmak için sütün, yoğurdun içinde çalkalandığı kap veya makine – Çömlek: Toprak tencere, toprak çanak veya yayık – Maşala: Bağ ve bahçelerde kenarları set biçiminde birbirinden ayrılan, genellikle dikdörtgen toprak parçası. – Karık: Herhangi bir tarım aletiyle açılan, fide veya fidan dikilecek ark; arık (I). – Hon: İşlenmek üzere bir tarım işçisinin önünde bulunan küçük tarım arazisi, küçük evlek (Tokat, Sivas yöresi)- Evlek: Tarlanın, tohum ekmek için saban iziyle bölünen bölümlerinden her biri – Dölek: Düz, engebesiz olan (toprak parçası) – Dibek: Taştan veya ağaçtan yapılmış büyük havan – Havan: İçinde bir şey dövüp ufalamaya yarayan, tahta, taş, maden veya plastikten yapılan kap. – Seten: Daire şeklinde, kenarlıkları olan oyulmuş büyük dibek ve ortasında bir ağaç kol ve bağlı bulunduğu büyük taş tekerle koldan çevrilerek bulgur veya yarma yapılan büyük dibek, büyük soku.- Soku (Sohu): Taştan yapılmış dibek, ağaç tokmaklarla vurularak bulgur ve yarma yapılan yer – Bubo: Puhu kuşu, baykuş - Puhu: Baykuşgillerden, orman, dağ ve kayalıklarda yaşayan, uzunluğu yaklaşık 65 santimetre, sırtı koyu kahverengi bir tür kuş (Bubo bubo) – Baykuş: Başında, kulak yerinde iki sorgucu bulunan, yırtıcı gece kuşlarının genel adı – Ceren: Ceylan – Maral: Dişi geyik – Ceylan: Çift parmaklılardan, boynuzlugiller familyasından, çöllerde yaşayan, çok hızlı koşan, gözlerinin güzelliği ile tanınan, ince bacaklı, zarif, memeli hayvan; ahu, ceren, gazal – Ahu: Ceylan – Elik: Dağ keçisi – Horoz: Tavukgillerden, tavuğun erkeği olan kümes hayvanı – Ferik: Kümes hayvanlarının civcivlikten çıkmış dişi yavrusu; piliç – Cücük: Civciv veya kuş yavrusu – Zemheri: Ocak ayı – Abrul: Nisan ayı – Kiraz: Haziran ayı – Gücük: Şubat ayı – Keçi: Geviş getirenlerden, eti, sütü, derisi ve kılı için yetiştirilen, genellikle çenesinde sakalı olan memeli hayvan - Teke: Keçinin erkeği – Gıdik: Büyükçe oğlak – Oğlak: Keçi yavrusu – Becik: Bir yaşındaki keçi, çebiş – Yemlik: Hayvanların yem yediği yer – Boğa: Damızlık erkek sığır; kele – Teke: Damızlık erkek keçi – Buğra: 1- Erkek deve; buğur. 2- İki hörgüçlü deve; buğur – Koç: Damızlık erkek koyun. Harman: 1- Biçildikten sonra tahıl demetlerinin üzerinden düven geçirilerek tanelerin başaklarından ayrılması işi. 2- Bu işin yapıldığı yer veya mevsim – Düven: Harmanda ekinlerin sapı ve tanelerini ayırmak için kullanılan, önüne koşulan hayvanlarla çekilen, alt yüzünde keskin çakmak taşları dikine çakılı bulunan, kızak biçiminde araç – Tığ: Harmanlandıktan sonra saman ile danenin birlikte toparlanmış savrulmaya hazır hali (eskiden)- Çeç: Başaktan ayrılmış tahıl yığını; teç. – Kâkül: Saçın ön kısmında bırakılan saç şekli, perçem – Perçem: Kâkül – Sırma: Güzel saç – Belik: Saç örgüsünün omuzlardan aşağıya uzanan bölümü; bölük, örgü – Sahan: Derinliği az olan kap – Sini: Üzerinde yemek de yenilebilen, yuvarlak, bakır veya pirinçten büyük tepsi – Tava: Yağ kızdırma, yiyecek kızartma vb. işlere yarayan, uzun saplı yayvan kap. – Aşırma: İki yanında iki kulpu olan küçük kazan – Kap: İçi gaz, sıvı veya katı herhangi bir maddeyi alabilen oyuk nesne. – Riyaziye: Matematik – Cebir: Artı ve eksi gerçek sayılarla, bunların yerini tutan harfler yardımıyla nicelikler arasında genel bağlantılar kuran matematik kolu- Çarık: İşlenmemiş sığır derisinden yapılan ve deliklerine geçirilen şeritle sıkıca bağlanan ayakkabı – Çizme: Koncu diz kapaklarına kadar çıkan bir ayakkabı türü. – Nalın: Takunya – Bot: Uzun konçlu, kapalı ayakkabı – Kelik: Eski ayakkabı. – Buzağı: Yeni doğmuş, ana sütüyle beslenen sığır yavrusu – Bicik: Küçük dana – Düve: Ortalama 12 aylıktan ilk buzağısına sahip oluncaya kadarki döneminde olan dişi sığır. – Dana: İneğin, sütten kesildikten sonra bir yaşına kadar olan yavrusu – Serzeniş: Yakınma – Sitem: Bir kimseye, yaptığı bir hareketin veya söylediği sözün üzüntü, alınganlık, kırgınlık vb. duygular uyandırdığını öfkelenmeden belirtme- Kerç: Serzenite bulunma, sitem etme (Tokat, Sivas, Yozgat, Çorum yöresi)- Yapı: Barınmak veya başka amaçlarla kullanılmak için yapılmış her türlü mimarlık eseri; bina, mimari. Dam: Yapıları dış etkilerden korumak amacıyla üzerlerine yapılan çoğu kiremit kaplı bölüm. – Helik: Duvar örülürken büyük taşların arasına konulan ufak taşlar.- Eksen: Bir cismi iki eşit parçaya bölen çizgi; mihver – Mazı: Kağnılarda iki tekeri birbirine bağlayan dingil, aks – Azı: Kağnılarda mazıyı (dingili) tutan, arabanın gövdesine bağlı dingil yatağı ve saplamaları –Boyunduruk: Çift süren veya kağnıya koşulan hayvanların birlikte yürümelerini sağlamak için iki ucu hayvanların boynuna, ortası da saban veya kağnıya bağlanan ağaç parçası -Dayak: Kağnıların ön kısmında ok denen kısma dikilen direk, dayanak – Zelve: Çift öküzünün boyunduruktan çıkmaması için boynunun iki yanından boyunduruğa, aşağıya doğru geçirilen eğri çubuk. Toklu: Bir yıllık kuzu (erkek veya dişi)- Şişek: İki yaşındaki koyun – Emlik: Zamanından daha geç doğan kuzu veya oğlak – Tükürük: Tükürük bezlerinin ağza akan salgısı – Salya: Ağızdan sızan tükürük – Şefil: Salya, tükürük – Şörük: Salya, tükürük, şefil – Çarşaf: Kadınların kullandığı ve baştan örtülen, pelerinli, eteklikli sokak giysisi; bürgü, bürük – Yazma: Bohça, yemeni, başörtüsü, yorgan vb. şeyler yapmakta kullanılan, üstüne boya ve fırça ile veya tahta kalıplarla desen yapılmış bez – Bürük: Başa takılan beyaz örtü – Sıpa: Eşek yavrusu – Zırıl: Erkek eşek (Tokat, Sivas, Yozgat, Çorum yöresi)- Kirik (kırik): Eşek sıpası – Gölük: Yük taşıyan ve binilen at, eşek, beygir, katır vb. hayvan – Kâse: Cam, çini, toprak vb.nden yapılmış derince çanak – Tas: Genellikle içine sulu şeyler konulan metal vb.nden yapılmış kap. – Çanak: Toprak, metal vb. bir maddeden yapılmış yayvan, çukurca kap – Şizofren: Şizofreniye tutulmuş kimse. – Deli: Aklını yitirmiş olan, akli dengesi bozulmuş olan – Bunak: Bunamış olan; matuh – Şakak: Göz, alın ve yanak arasında, elmacık kemiğinin üstünde bulunan çukurumsu bölge; duluk – Çene: Canlılarda baş bölümünde yer alan, kemik veya kıkırdak ile desteklenen, altlı üstlü dişleri taşıyan ve ağzın kapanıp açılmasını sağlayan kasları üzerinde barındıran iki parçaya verilen ad – Avurt: Yanağın ağız boşluğu hizasına gelen bölümü – Yanak: Yüzün göz, kulak ve burun arasındaki bölümü – Duluk: Yüzün şakakla çene arasındaki yanı. Şölen: 1- Ziyafet 2 - Belli bir amaçla düzenlenen eğlence.- Ziyafet: Eğlenmek veya bir olayı kutlamak amacıyla birçok kimsenin bir araya gelerek yedikleri yemek; şölen, toy - Şayia: Yayılmış haber, yaygın söylenti; duyultu – Rivayet: 1- Söylenti 2- Bir olay, bir haber veya sözü nakletme – Kisve: Kılık kıyafet – Kılık: Bir kimsenin giyinişi, dış görünüşü; eşkâl – Urgan: Keten, kenevir, pamuk, jüt gibi türlü dokuma maddelerinden yapılan ince halat – Yular: Bir yere bağlamak veya çekerek götürmek için hayvanın başlığına veya tasmasına bağlanan ip – Kınnap: İnce sicim, ip – Sicim: Keten, kenevir vb. bitkilerin liflerinden yapılan, kaba şeyleri dikmeye, bağlamaya yarayan ince ip – Oylum: İçi oyulmuş, çukur duruma getirilmiş, hacim – Cirim: Oylum, hacim – Sıygı: Hacim, oylum, cirim – Hacim: Bir cismin uzayda doldurduğu boşluk; oylum, cirim, sıygı (anlamdaşlar). Halı: Yere veya mobilya üstüne serilmek, duvara gerilmek için, genellikle yünden dokunan, kısa ve sık tüylü, nakışlı, kalın yaygı – Kilim: Döşeme, divan gibi yerlere serilen, genellikle desenli, havsız, kalın, kıl veya yün dokuma – Çul: Kıldan veya yünden yapılmış kaba dokuma – Cecim: Kilim ile çul arası bir kaba dokuma yaygı – İplik: Pamuk, keten, yün, ipek, naylon vb. dokuma maddelerinin uzun, ince liflerinden her biri; ip – Hurda: İşe yarayamayacak derecede bozulmuş, zarar görmüş. – Külüstür: Yıpranmış, eski, bakımsız olan – Pinnik: Tavuk kümesi, tavuk evi - Kümes: Tavuk, hindi vb. evcil hayvanların barınmasına yarayan kapalı yer – Kevgir: Haşlanmış yiyeceklerin sıvılarını veya bazı sıvıları süzmek için kullanılan, delikli, genellikle yuvarlak biçimli mutfak kabı; delikli, ilistir. - Süzgeç: Sıvıları süzmeye yarayan araç; süzek. – Filtre: Süzgeç – Süzek: Süzgeç, filtre, ilistir, kevgir (anlamdaşlar) – Elek: Taneli veya toz durumunda olan maddelerin kalınını incesinden ayırmak veya içindeki yabancı maddelerden ayıklamak için kullanılan, küçük delikli tel, bez vb. gerilmiş kasnak biçimindeki gereç – Tımar: Binek hayvanlarının ve evcil ahır hayvanlarının kıllarını, derisini temizleme – Gebre: Atı tımar etmekte kullanılan kıldan kese – Kaşağı: Hayvanları tımar etmek için kullanılan, sacdan, dişli araç. – Yumurta: Bir dişinin vücudunda oluşan, yumurtlama ve döllenmeden sonra aynı türden bir canlı oluşturan hücre – Haya: Er bezi, taşak – Taşak: Üreme için gerekli spermleri üreten ve erkeklik hormonu salgılayan, sağ ve sol olmak üzere iki tane oval şekilli organ; er bezi, torba, yumurta, haya, husye, testis. – Ekin: Tahılın tarlaya atıldığı andan harman oluncaya kadar aldığı durum; firez – Buğday: Buğdaygillerden, karasal iklimin olduğu bölgelerde yetişen, un yapımında kullanılan tanelerini taşıyan kılçıklı çiçekleri olan, tek yıllık otsu bitki. – Kapçuk: Tahıl başağında daneyi saran kılçıklı posa kısım – Başak: Arpa, buğday, yulaf vb. ekinlerin tanelerini taşıyan kılçıklı başı – Evlek: Tarlanın, tohum ekmek için saban iziyle bölünen bölümlerinden her biri. -Heybe (Hâbe): At, eşek vb. binek hayvanlarının eyeri üzerine geçirilen veya omuzda taşınan, içine öteberi koymaya yarayan, kilim veya halıdan yapılmış iki gözlü torba. – File: Yün, pamuk vb. ipliklerden düğümlerle oluşmuş ağ torba.- Hurç: Çeşitli kumaşlardan yapılan, içerisine battaniye, yorgan vb. eşya konulan özel çanta. – Şilte: Üstünde oturulan, yatılan, içi yünle, pamukla doldurulmuş döşek – Mitil: 1- İçine yün, pamuk vb. doldurulan beyaz yastık veya yorgan kılıfı. 2- İki yüzü beyaz kapsız yorgan – Pulba: Baş yastığı (Tokat- Sivas yöresi) – Esbap (asbap): Çamaşır, kıyafet, elbise (Tokat- Sivas yöresi) – Urba: Giysi – Alık: Çamaşır eskisi (yöresel) – Şâduman: Neşeli, sevinçli, mutlu, halinden memnun – Çevirmen, mütercim, dilmaç, tercüman (anlamdaş sözcükler): Bir lisanı başka bir lisana çeviren – Uzay: Gök cisimleri de dâhil olmak üzere bütün varlıkların içinde bulunduğu sonsuz boşluk; gök, feza, mekân. – Feza: Uzay – Acun: Dünya – Sema: Gökyüzü – Asuman: Gökyüzü, sema – Malik: 1- Sahip, iye. 2- Tanrı’nın adlarından biri – Bakış: Bakmak işi, nazar – Basar: 1- Göz . 2- İleriyi görme, algılama yetisi. – Nazar: 1-Belli kimselerde bulunduğuna inanılan, kıskançlık veya hayranlıkla bakıldığında insanlara, eve, mala mülke hatta cansız nesnelere kötülük verdiğine inanılan uğursuzluk; göz. 2- Bakış, görüş, bakış açısı – Cemal: Yüz güzelliği. – Sima: 1- Yüz – 2- Kimse, insan, tip - Sıfat: Yüz, kılık ve dış görünüş (şiirdeki anlamı) – Kur’an: İslam dininin temel ilkelerini, Hz. Muhammed’e gönderilen Tanrı buyruklarını içeren, Müslümanların kutsal kitabı; Kur’an-ı Kerim, Kelam-ı Kadim, Mushaf, Mushaf-ı Şerif – Ayet: Kur’an’daki sureleri meydana getiren kelime veya cümlelerden her biri; ayet-i kerime – Hadis: Hz. Muhammed'in sözleri; hadis-i şerif. – Cüz: Kur'an'ın bölünmüş olduğu otuz parçadan her biri – Çuval: Pamuk, kenevir veya sentetik iplikten dokunmuş büyük torba – Harar: Çoğu kıldan dokunmuş, büyük çuval – Seklem: Kıldan, yünden dokunmuş çuval – Telis: Bitkisel tellerden yapılmış, kaba örgülü büyük çuval. – Kalenderi: Âşıklar ve halk sanatçıları tarafından icra edilen bir uzun hava çeşidi. – Divan: Müzikte bir uzun hava çeşidi. – Destan: Aslı “Efsane, mesel, hikâyet-i güzeştegân”anlamına gelen manzum eser. – Selis: Âşıkların Fe i lâ tün ( Fâ i lâ tün) / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lün kalıbıyla yazdıkları şiirlere verilen ad. Çelik: (Şiirdeki anlamıyla; çelik gibi sert çevik kuvvet polisi).