Vegan Nedir? Şiiri - Şair Berzan

Vegan (VEE-gun olarak telaffuz edilir) hayvan ürünlerini, hayvan yan ürünlerini veya hayvanlar üzerinde test edilmis ürünleri kullanmayan kisidir. Vegan terimi, 1944’te Londra’da Ingiltere’de hala islek halde olan, Vegan Society’yi olusturan yedi vejetaryen tarafindan türetildi. Vegan kelimesini olusturmak için “vegetarian” kelimesinin son ikinci ve ilk üçüncü harflerini kullanmislardir.

Neden Vegan?

Vegan olmak için bir çok degisik neden olmakla birlikte üç tane yaygin olan nedeni daha vardir. Birincisi hayvanlar ilgili olani: Çogu insan vejeteryan olur çünkü hayvan öldürmek istemez. Bununla birlikte, bugünün toplumunda, hayvanlarin yiyecek olmak için yetistirilmesi insanlik disi oldugu için, çogu insan vegan olmustur ve hayvan ürünlerinden tamamen uzaklasmistir. Ikinci neden saglikla ilgili olani: Simdi biliyoruz ki et yemenin ve süt ürünlerinin tüketiminin insanlarin sagligi üzerinde felaket getiren etkileri vardir. Son olarak, çevresel kaygilarimiz var: Endiseli Bilimciler Birligi tarafindan yapilan son bir çalisma, kirliligin otomotiv sanayinden sonra ikinci büyük nedeninin et endüstrisi oldugu sonucuna vardi.

Hayvanlar

Bazi insanlar bugünün mezbahalarinda neyin ortaya çiktiginin farkindayken, çok azi süt ve yumurta endüstrilerinin acimasiz ve sömürgen dogasindan haberdardir: Yumurta üretimi için kullanilan seri tavuklar belki de bütün çiftlik hayvanlari arasinda en kötü muamele görenidir. Bütün yasamlari küçücük ve ayni zamanda da kanatlarini rahatça açamadiklari kafeslerde tükettirilmektedir. Üçten dört kat yüksege yigilmis kafeslerin, tel ag zeminleri vardir. Pençelerini asindirmak için kati zemin gereken, tavuklarin ayaklari çogu kez kalici bir sekilde yerlere bagli hale gelmistir. Tavuklarin son ayak parmaklarinin ampütasyonlari bu problemi çözmektedir. Yumurta üreticileri, tavuklarin altçenelerinin büyük bir porsiyonunu kirarak veya kizartarak kümeslere verilen isigi azaltma isinin strese neden olan siddet yüzünden istirap çeken kuslar tarafindan verilen zarari azaltacagini ögrenmislerdir. Bu uygulamalar anestezisiz yapilmistir ve tavuklarin zamansiz bir sekilde ölmeleriyle sonuçlanmistir. Hatta bu metotlari atlatanlar sadece bir-bir buçuk yil daha yasayabilmektedirler. Yumurta-çiftçileri hastalik salginini azaltmak için kuslarin yiyecegine düzenli olarak antibiyotik katmaktadirlar. Yine de, salmonellosis ve leukosis sürülerde asiri sekilde yaygindir. Süthane inekleri de ayrica üretim masraflarini düsürmek için hayvanlara kurban edilmektedirler. Eczacilik endüstrisine tesekkürler, süthane çiftçileri simdi saglik problemlerinin bir çesidine bagli genetik olarak planlanip düzenlenmis rBGH’yi içeren büyüme hormonlari ve ilaçlarindan genis bir yararlanma seçenegi var. Süthane ineklerinin sürekli bir sekilde artan sayisinin tamami ve kisaltilmis yasamlari hapsedilerek korunmaktadir. Beton bölmelerde yasamak zorunda olmayanlar hala hemen hemen sabit gebelige (sürekli emzirme gerekliligi) dayanmak ve yapay döllenmeden gebe kalinmis buzagilardan acil ayrilmak zorundadirlar. Buzagilar, özellikle erkekse, genellikle dana eti endüstrisine satilirlar ve kesimden önce on alti haftalik zor ve aci dolu bir sekilde bagli kalmaktan istirap çekmektedirler. Süt endüstrisinde altidan yedi yila kadar çogu inek düsük derecede sigir eti için satilmakta ve harcanmaktadir.

Saglik

Hayvan ziraat endüstrisinin dehseti göz önünde tutulursa, hayvan kullanimindan çok fazla sagliga yarar saglayan bir yiyecek oldugunu bilmek bizi rahatlatiyor. Artan sayidaki çalismalar gösteriyor ki, insanin beslenme ile ilgili ihtiyaçlari vegan yiyecekleriyle tam bir uyusma içindedir.

Cornell Üniversitesinde beslenme ile ilgili bir biyo-kimyaci olan Dr. T. Colin Campbell, simdiye kadar en derin beslenme ile ilgili olan kendi türünün epidemiolojik çalismalarinin en büyügünü gözleyip incelemistir. Yedi senenin üzerinde bir dönem 6,500 Çinli gönüllünün yemek aliskanliklarinin üzerinde yapilan dar bir gözlem onu söyle neticelendirmeye götürdü, 'Bizler esasen vejetaryen bir türüz ve genis bir çesitlilikteki bitki yiyeceklerini yiyor ve hayvan yiyeceklerini kullanmayi olabildigince azaltiyor olmaliyiz. ' Daha sonra söyle belirtti, 'Gelecek on yilda, duydugunuzda ziplayacaginiz seylerden biri de hayvan proteininin düsünüldügü kadar en zehirli besinlerden biri oldugudur.” Gerçekten de, bu çalismada hayvan ürünlerinin tüketimi ile kalp hastaligi, gögüs ve ciger kanserleri gibi yasami tehdit edici hastaliklar arasinda dogrudan bir baglanti bulunmustur. Insan tüketiciler için saglik riski sadece hayvan ürünlerinde yoktur, bunlar bitkisel kaynaklardan kolaylikla elde edilebilecek besleyici olan hiçbir sey bize sunmamistir. Protein, demir, kalsiyum ve bütün vitamin gereksinimleri kolayca sadece yiyeceklerden ve bazi vitamin haplarindan elde edilebilecektir. B-12 Vitamini istisna olarak hububat, fasulye, sebze, kabuklu yemis ve meyvelerden elde edilebilir. Çogu insan vegan diyetini standart diyetlere benzettigi zaman “Yeterince alacak miyim? ” sorusunu sorarken, “Çok daha fazla aliyor muydum? ” sorusunu sormak daha çok önemlidir. Asil büyük kaygi, kansere ve kalp hastaliklarinin bagli oldugu yag ve kolesteroldür. Hem et hem de sütün doymus yag ve kolesterol orani yüksektir. Vegan diyetinde, diger taraftan, doymus yag orani düsüktür, fakat polyun doymus yag orani fazladir. Bundan baska, bitkiler neredeyse hiç kolesterol içermemektedir. Ayrica, vegan yiyeceginin yag orani doyurucu bir sekilde her seyi yiyen birinden düsük iken, esit olarak faydali olan sey düsük protein alimidir. Artan hayvan proteini osteoporoz, böbrek hastaligi, ve hatta kansere neden olmaktadir. Amerikalilar, yiyeceklerindeki proteini üç- dört kere almaktadirlar.

Çevre

27 Nisan, 1999’da, San Francisco Chronicle’in ön sayfasindaki bir makalede, Endiseli Bilimciler Birligi et endüstrisinin çevresel etkilerini tartisti. Çevre için en zararli etkinliklerin ve ürünlerin listelendigi bir çalismada et endüstrisi sadece otomobilden sonra ikinci siradadir.

'Sigir etinin endüstriyel üretimi, kümes hayvanlari ve domuz eti su yollarini ve havayi kirletmekte, topragi zehirlemekte ve degerli kaynaklari tüketmektedir, diyor Massachusetts çevreci grubunun baskan yardimcisi olan Warren Leon. Araba ve kamyonlarin imalati ve kullanimi listenin en üstündedir. ``Bu bizim bekledigimiz seydi,'' dedi Leon. Fakat Leon arastirmacilarin et üretiminin çevresel yikim açisindan araçlara göre iki sirada gösterilmesinden sasirdiklarini söylediler. ``Bizler et üretiminin bazi türde etkileri oldugunu biliyorduk fakat o kadar da kayda deger bulmamistik.'' Su kirliligi açisindan, diyor Leon, sigir etinin makarna yapiminda harcanandan 17 kat daha zarar vericidir. Bu sigir yeminin çogaltilmasi için gereken elektrik enerjisinin miktari, yakit, gübre ve böcek ilaçlari kadar gübreden kaynaklanan su kirliliginden de kaynaklidir. ``Doganin su yollarinin gübre kullanimindan kaynaklanan kirliligi asiri derecede önemli ve ciddidir.'' diyor. ``Ülkede her bir aile için yirmi tonluk çiftlik hayvani gübresi üretiliyor. Insan artiklarinin yok edilmesini idare eden kati kurallarimiz var, fakat bu düzenlemeler gevsek ve zayiftir, bu hayvan artiklari için geçerli degildir. '' Sigir eti üretimi vahsi yasam ortamina makarna üretiminden 20 kat daha fazla zarar vermektedir, diyor Leon, çünkü çok fazla toprak kullaniliyor.'

Bu makale çoktan beridir bildigimiz seyleri dogruluyor. Amerika’da ve diger ülkelerde, hayvan ziraatinin etkisi çevreye çok büyük zararlar vermistir. Hayvanlari yiyecek için çogaltma ziyankar ve verimsiz bir yöntemdir. Amerika’daki otlaklar ve mezbahalar nehirlerin ve derelerin tek büyük kirleticileridirler. Bundan baska, hayvan yemi olarak kullanilan mahsuller insan tüketimi için üretildiklerinde cömert bir sekilde kimyasal böcek ilaçlari ve herbisitlerin kullanimiyla sonuçlanan ayni standartlari karsilamayi gerektirmeyecektir. Bu kimyasallar tüketiciye sütten, yumurtadan ve etten geçmektedir. Bir devlet dairesi olan Hayvan Zarar Idaresi, siddetli bir sekilde kurtlar gibi dogal türlerin yeniden ortaya çikmasini engelleyen sigir ve koyun çiftçilerinin bütün emirleriyle kir kurdundan kargaya kadar her yil milyonlarca yerli hayvan öldürülüyor. Suyun asiri kullanimindan toprak erozyonu ve ormansizlasmaya, yedigimiz seylerin yeniden incelenmesi gereklidir.

Pratige Dökmek

Vegan olmak kolaydir. Sosisli sandviç ve dondurma gibi çogu Amerikan geleneksel yemeginin, simdi vegan karsiliklari vardir. Çin ve Etiyopya gibi diger kültürlerin mutfaklarina bakmak isteyebilirsiniz. Bir sehirde yasiyorsaniz, belki de vegan yiyeceklerini hangisi sagliyorsa onu seçebilirsiniz. Deri olmayan ayakkabilar, kemerler ve diger aksesuarlari bulmak kolaydir. Çogu magazalar branda, kauçuk veya vinil ayakkabi ve kemer satmaktadir. Saglikli yiyecek dükkanlari dis macunu, sampuan ve sabun gibi genis çesitlilikteki vegan ürününü satmaktadir, sonuçlanan çogu büyük sirketler bu talebi anlamistir. Vegan Hareketi tarafindan öne sürülen Vegan logosu ayrica vegan ürünlerinin taninmasini kolaylastirmaktadir. Her günkü yasantiniz Dünyadaki canlilarin hepsini etkilemektedir. 'Sade bir sekilde yasa ki digerleri de öyle yasasin.' Mantigiyla hareket edin. Evvela bu degisiklikleri yaparken zorlanilabilir. Eger yasam tarzinizin içinde tutarlilik olusturmaya inaniyorsaniz, eminiz ki veganizmi seçeceksinizdir!

Vegan Olmak Saglikli Midir?

Vegan yiyecegi yemek tamamen saglikli degildir. Daha sagliklidir! Veganlar daha az yag yemektedirler ve kolesterol oranlari daha azdir. Ve en önemlisi, bitki temelli yiyecek Dünya Saglik Organizasyonu tarafindan tavsiye edilen oranlarla çakisan yeterince proteini saglamaktadir. Bütün beslenme ile ilgili ihtiyaçlar karsilanir ve çogu problem et yemekle iliski içindedir ve sütten sakinilmalidir. Aslinda, et ve süt tüketimi kalp hastaliklarina ve bazi türde kanserlere neden olmaktadir. Ayrica, fazla protein vekalsiyum tüketimini kalp problemlerine neden olabilmektedir.

B-12’den Ne Haber?

B-12, veganlarin dikkatli olmasi gereken bir besindir. Hayvan ürünleri bol miktarda B-12 içerirken, bitkisel yiyecekler neredeyse hiç içermemektedir. Ve sadece az miktarlarda ihtiyaç duyulmakta, ve vücut B-12’yi 3-4 yilda karsilayabilmekle beraber uzun dönem yetersizlikler halinde önemli sonuçlar dogurabilir. Bitki yiyecegi yeterli bir kaynakta B-12’yi nasil karsilar sorusuna göre bir tartisma vardir. Tempeh gibi, bir zamanlar yeterli olarak düsünülmüs çogu ürün artik daha fazla üzerinde daha fazla düsünülmemektedir. Iyi ki, kolay alternatifler var. Birisi vitamin ekleri alma. Bu B-12 için açik bir sekilde vitaminler kadar iyi multi-vitaminleri içerir. Ayrica B-12 eklenmis birkaç yiyecek daha vardir. Bunlar yaygindir ve bazi markalarda soya sütleri soya margarinleri, hububatlar, maya özleri ve soya proteinlerinde bulunur. Son olarak, beslenme ile ilgili maya B-12’nin bir kaynagi olarak düsünülmüstür.

Yeterli Proteini Alabiliyor Muyum?

Vegan yiyecegi Dünya Saglik Organizasyonunun önerileriyle çakisan yeterli miktardaki proteini karsilamaktadir. Bir zamanlar her yiyecekteki proteini birlestirmek zorunda oldugumuz düsünüldü, fakat bunun dogru olup olmadigi üzerinde hiç düsünülmedi. Simdi, eger hububat, baklagiller, kabuklu yemis ve tohumu içeren bir çesit bitkisel yiyecek yerseniz, protein ihtiyaçlariniz karsilanacaktir. Ve soya proteini hayvan proteinin karsiti olarak düsünülmüstür. Ayrica, fazla protein saglik problemlerine de neden olabilir. Kalp hastaliklarinin, kadinlarda gögüs kanserinin ve böbrek hastaliklarinin böbrek kemikleri kadar ilgisi vardir. Fazla proteinin ve böbrekten kalsiyum çikarmanin etkileri olabilir, ve osteoporozda bir faktör olabilir.

Yeterli Kalsiyumu Alabiliyor Muyum?

Süt endüstrisinin, aslinda sütün iyilikten çok zarar verdiginde kalsiyum ve güçlü kemikler için sütün gerekliligini iddia etmesi komiktir. Asiri hayvan proteininde aslinda böbreklerden salgilanan kalsiyumun etkileri vardir. Çalismalar süt endüstrisinin ostreopoz üzerinde küçük bir etkisi oldugunu göstermektedir. Aslinda, fazla süt tüketmeyen ülkelerin Amerika gibi büyük süt tüketicisi ülkelerden daha düsük oranda ostropozlari vardir. Kalsiyumun vegan kaynaklari brokoli, collard, hardal, salgam, kara lahana ve ispanak gibi koyu yesil sebzeleri içermektedir. Firinda fasulye, ve kabuklu yemis gibi baklagiller de ayni zamanda mükemmel kaynaklardirlar. Soya sütü ve tofu içeren çogu yiyecege, kalsiyumla moral verilmistir. Ek olarak, hayvan olmayan kalsiyum ekleri bir çok saglikli yiyecek dükkanlarindan elde edilebilmektedir.

Bazi Yaygin Hayvan Malzemeleri Nelerdir?

Etiketler çogu kez tamamen bilinmedik malzemelerle yapilmistir, haliyle de ürünün vegan olup olmadigini bilmiyoruz. Veganlikta çok kararli olanlar için, bizim hayvan malzemelerinin kapsamli bir listesini inceleyebilirsiniz. Bununla birlikte, çok yaygin ve vegan olmayan bazi malzemeler vardir. Bunlar kesilmis sütün suyu, süt sekeri, jelatin (bitkiden saglanan jelatinle birlikte) , domuz yagi, pencere kanadi, bal, bal mumu, ve rafine edilmis sekerdir. Hayvanlari kullanan giysiler deri, süet, yün ve ipegi içerir.

Sekerin Vegan Olmadigini Duydum. Bu Dogru Mudur?

Bizler son zamanlarda dünyanin en büyük imalatçilarindan biri olan C & H Seker Sirketiyle iliskiye geçtik. Bu onlarin Subat 25,1999’a tarih atilmis cevabiydi.

“Bizim karbonize edilmis kemik kömürünün kullanimimiza iliskin C & H Sekerle iliskiye geçmeye zaman ayirdiginiz için tesekkür ederim. Dürüstçe onaylanan sekerin kendisinde hiçbir hayvan ürünü yoktur. Kemik kömürü sadece sigir kemiklerinden yapiliyor, diger hayvanlardan degil. Kemik kömürünün islevi ham sekerden pisligi atmaktir.

Kemikler et ambalaj endüstrisinin yan ürünü olarak kullanilmamaktadir, fakat Hindistan, Pakistan ve Nijerya gibi ülkelerde dogal olarak ölen sigirlardan alinmaktadir. Kemik maddesi olarak baslica kullanilan sey, jelatin üretimi içindir, ve mangal kömürü yapimi bu endüstrinin yan ürünüdür.. Iskoçya’da, bunlar mangal kömürü yaratmak için, 1200º santigratta kapali atmosferlerde yakilmaktadirlar. Bu kemik kömürü seker eritildiginde dumanlilikla sonuçlanabilecek, renk, kirlilik ve dogal olarak meydana gelen belirli mineralleri atmak için kullanilmaktadir. Kemik kömürlestirmesi sekerin içinde degildir, fakat kahve filtresine benzer bir filtre olarak kullanilmaktadir. Onun kullanimi seker aritmada çok yaygin bir uygulamadir ve hala çok kolay elde edilebilir. Bitki kömürü külü atmamaktadir, seker kullanimi bir alternatif olarak bu türden düsük karbon kalitesinde bir seydir.. C&H Seker alternatifler aramaktadir. Eger bir tüketici bu kemik kömürü kullanimini uygunsuz bulursa, tek alternatif spesiyalite seker olabilir. C&H Haw aiian Washed Raw, kirecin (kalsiyum karbonat) aydinlatilmis temsilcinin yerine karbonize kemik kömürü olarak kullanildigi Hawai adalarinda islem gördü. Sonra bizim onlarin kurutuldugu ve paketlendigi anakara rafinerilerimize nakledildi. C&H Sugar’i satan marketlerden elde edilebilir.

C&H Sugar’in beslenme ile ilgili degerlerine iliskin olarak...bizim saf seker kamisimiz %100 sakrozdur; saf karbonhidrattir...yag yok,kolesterol yok. Bizler tozsekerlerimize her hangi bir katki maddesi katmiyoruz veya herhangi bir seker ürünümüze ve sekeri beyazlatmiyoruz. Sizin genel bilginiz için, bütün diger karbonhidratlar gibi, seker gram basina 4 kalori içermektedir ve bir çay kasigi 15 kalori içerir. Bizler özellikle kahverengi sekerimizle gurur duyuyoruz, tatlandiriciya ve renklendiriciye ihtiyacimiz olmayarak; pekmez tatlandiricisi kamistan dogal olarak kristalizasyon yoluyla elde edilebilir.

Görebildiginiz gibi, bu özel sirket islemlerinde hayvan ürünlerini kullanmaktadir, ve vegan olabilecegi akildan bile geçmez.

Islemden geçirilmis sekeri kullanmanin birkaç yolu var. Bunlar ham, turbinado, seker, seker pancari, succanat, hurma sekeri, fructose, arpa malti, pirinç surubu, misir surubu, pekmez, ve isfendan surubunu kapsamaktadir. Ayrica, her hangi bir islenmemis seker kamisi vegan olabilir.

Yumurtanin Yerine Geçecek Besinler Nelerdir?

Yumurtaya birkaç alternatif vardir, ve bunlar ne için ihtiyaç duyulduguna baglidirlar. Denemek isteyebilirsiniz. Bazilari:

Ener-G Yumurta Yerini Alacaklar:

2 KASIK misir nisastasi = 1 yumurta
2 KASIK kamis kökü unu = 1 yumurta
2 KASIK patates nisastasi = 1 yumurta
1 kümelenmis KASIK soya tozu + 2 KASIK su = 1 yumurta
1 KASIK soya süt tozu + 1 KASIK misir nisastasi + 2 KASIK su = 1 yumurta.
1 KASIK keten tohumu + 1 bardak su = 1 yumurta. Tohumlari ve suyu istenilen koyuluga kadar 1-2 dakika karistirin. 1 muz = 1 keklerdeki yumurta.